Sefyllfa ariannol anodd yn wynebu Llywodraeth nesaf Cymru, yn ôl ymchwil newydd

Bydd sefyllfa ariannol anodd yn wynebu Llywodraeth nesaf Cymru, yn ôl ymchwil newydd gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru, Prifysgol Caerdydd.

Mae pwysau ôl-bandemig a chynlluniau gwariant cyfredol llywodraeth y Deyrnas Unedig yn awgrymu y bydd rhaid i’r Llywodraeth nesaf wneud dewisiadau anodd a chyfaddawdu, yn ôl yr adroddiad.

Daw awduron yr adroddiad i’r casgliad y bydd gwariant, heb gynnwys costau covid, yn gwella i lefelau cyn y llymder yn 2021-22, ond ar sail mesur unigol bydd yn dal i fod 4% yn is nag yn 2010-11.

Mae disgwyl y bydd gwariant tu allan i’r Gwasanaeth Iechyd fod 12% yn is na’r lefelau cyn y llymder eleni.

Ymateb cyllidol Cymru yn “wahanol iawn” i’r un yn Lloegr

Mae’r ymchwilwyr hefyd yn manylu ar sut roedd ymateb cyllidol Llywodraeth Cymru i Covid-19 y llynedd yn wahanol iawn i ymateb llywodraeth y Deyrnas Unedig yn Lloegr.

Roedd costau is ar gyfer offer diogelwch personol, a’r system profi ac olrhain yng Nghymru yn caniatáu mwy o gefnogaeth i fusnesau a chyllidebau llywodraeth leol, yn ogystal â golygu fod cyllid yn cael ei gario drosodd i 2021-22.

Er gwaethaf hyn, mae academyddion yn dod i’r casgliad bod heriau enfawr yn wynebu Llywodraeth nesaf Cymru wrth i gyllid Covid-19 ddod i ben.

Maen nhw’n dweud nad yw cynlluniau gwariant cyfredol Llywodraeth y Deyrnas Unedig, y prif ffactor wrth bennu maint cyllideb Cymru, yn ymddangos yn ddigonol i ddiwallu’r anghenion y mae disgwyl i’r Gwasanaeth Iechyd a llywodraethau lleol eu hwynebu erbyn 2022-23.

“Rhagolwg heriol”

“Mae ein dadansoddiad yn datgelu rhagolwg heriol i’r blaid neu’r pleidiau a fydd yn ffurfio Llywodraeth nesaf Cymru ac a ddylai fod yn rhybudd ar gyfer yr her o ddiwallu anghenion gwasanaethau cyhoeddus Cymru dros dymor nesaf y Senedd,” dywedodd Guto Ifan o Ganolfan Lywodraethiant Cymru.

“Tra bod tri Changhellor y Deyrnas Unedig yn olynol wedi cyhoeddi diwedd ar lymder, fe allai’r ychydig flynyddoedd nesaf deimlo’n debyg iawn i lymder i lawer o wasanaethau cyhoeddus Cymru yn seiliedig ar gynlluniau cyfredol llywodraeth y Deyrnas Unedig.

“Bydd gan Lywodraeth nesaf Cymru oddeutu £1 biliwn o gyllid i’w ddyrannu i’w hymateb i Covid-19 yn 2021-22, o ganlyniad i gyllid ychwanegol Covid-19 a chyllid a gariwyd ymlaen o’r llynedd. Ond ar hyn o bryd nid oes unrhyw gyllid Covid-19 arfaethedig ar ôl eleni.

“Wrth i ni wynebu rhagolwg cymharol lym ar gyfer y Senedd nesaf, mae angen i ni gael trafodaeth ddifrifol am drethi datganoledig Cymru,” meddai.

“Gallai cyfraddau treth incwm Cymru chwarae rhan bwysig wrth wynebu pwysau gwariant, ariannu gwasanaethau cyhoeddus gwell a lleddfu’r angen am godiadau atchwel (regressive) pellach yn lefelau Treth y Cyngor dros y blynyddoedd i ddod.”