Yr orymdaith trwy'r dref - rhagor o l uniau islaw
Fe fydd Cymdeithas yr Iaith yn cyfarfod â’r Prif Weinidog Carwyn Jones i fynnu ei fod yn gweithredu strategaeth argyfwng i achub y Gymraeg.
Ac os na fydd yn cytuno, fe fyddan nhw’n cynnal ymgyrch genedlaethol i alw’n bersonol arno i ymyrryd.
Dyna’r neges wrth i fwy na 300 o bobol gasglu mewn rali yng Nghaerfyrddin i ddweud eu bod eisiau byw yn Gymraeg ac eisiau i gymunedau Cymraeg fyw hefyd.
Yn un o’r prif areithiau, fe alwodd yr Aelod Seneddol lleol tros Blaid Cymru am sefydlu swydd cabinet o fewn Llywodraeth Cymru i fod yn gyfrifol am‘y Fro Gymraeg’.
Roedd hynny “er mwyn sicrhau bod y Gymraeg yn ganolog i holl waith y Llywodraeth,” meddai Jonathan Edwards.
Arwyddo adduned
Fe arwyddodd 13 o bobol adnabyddus boster yn addunedu i’r alwad am gael byw yn Gymraeg ac mae’r Gymdeithas yn gobeithio cael 1,000 o enwau yn y pen draw.
Roedd y rali yng Nghaerfyrddin yn un o gyfres yn sgil ffigurau diweddara’r Cyfrifiad – yn Sir Gâr yr oedd y cwymp mwya’ o ran canran.
Wedi’r rali y tu allan i bencadlys y Cyngor Sir, fe orymdeithiodd y dyrfa i gyfeiliant drymiau a siantio “Dw i eisiau byw yn Gymraeg” at adeiladau Llywodraeth Cymru yn y dref.
Fe fydd cynrychiolwyr y Gymdeithas yn cyfarfod gyda Carwyn Jones ar 6 Chwefror eleni, yn gofyn iddo gydnabod ei bod yn argyfwng ar yr iaith Gymraeg ac yn galw arno i weithredu strategaeth frys.
“Y cam allweddol yw ei gael i gydnabod yna argyfwng,” meddai un o drefnwyr y rali, Ffred Ffransis. “Dyna yr ydyn ni wedi methu â’i gael trwodd hyd yn hyn – cydnabod bod yna argyfwng ac wedyn gweithredu statws argyfwng.”
Beirniadu Cyngor Shir Gâr
Roedd nifer o siaradwyr yn feirniadol iawn o Gyngor Sir Gaerfyrddin hefyd, gyda’r ymgynghorydd iaith, Cefin Campbell, yn dweud bod polisi’r sir ym maes addysg “wedi bod yn drychineb llwyr”.
“Mae’n warth ar yr awdurdod yma dros yr ugain mlynedd diwetha’,” meddai. “Ymylol yw’r iaith yn Sir Gaerfyrddin.”
Yn ôl Jonathan Edwards, roedd angen rhoi pwysau ar y Cyngor yn y maes economaidd, maes addysg a maes cynllunio.
“Mae tai’n cael eu codi heb sylw teg i anghenion lleol ac mae’r datblygiadau’n tanseilio’r iaith,” meddai.
‘Rhaid cipio grym’
Fe alwodd Cadeirydd y Gymdeithas yn Rhanbarth Sir Gaerfyrddin am i’r cyngor sir wynebu ei gyfrifoldeb a dechrau arwain gan ddefnyddio’r Gymraeg yn ei waith o ddydd i ddydd.
Yr unig ateb, meddai arweinydd Plaid Cymru ar y Cyngor, Peter Hughes Griffiths, oedd gweithio tros y pedair blynedd nesa’ i gipio awennau’r Cyngor.
Fe addawodd cynrychiolydd Merched y Wawr yn y sir, Glenys Thomas, y byddai’r mudiad hefyd yn gwneud safiad mwy cadarn ac yn gweithredu’n fwy uniongyrchol o blaid yr iaith.
Y rali o flaen Neuadd y Sir
Neges y rali
Rhain Morgan, yr actores sy'n portreadu'r ymgyrchwraig iaith Eileen Beasley mewn drama newydd
Peter Hughes Griffiths - galw am gipio grym
Y llofnodion - gan gynnwys Maer Caerfyrddin a'r actor Julian Lewis Jones
Cefin Campbell - polisi addysg yn 'warth'
