Awdur yn edrych yn ôl ar ddeddfwriaeth “hollol ffiaidd” Adran 28

Mae’r awdur Mike Parker wedi edrych yn ôl ar gyfnod “ffiaidd” Adran 28 y Ddeddf Llywodraeth Leol, a gafodd ei ddiddymu 18 mlynedd yn ôl i heddiw (dydd Iau, Tachwedd 18).

Roedd y ddeddf yn nodi nad oedd gan awdurdodau lleol yr hawl i “hyrwyddo cyfunrywioldeb” mewn ysgolion na sefydliadau addysg eraill.

Cafodd ei gweithredu yn 1988, tra bod Margaret Thatcher a’r Ceidwadwyr mewn grym yn San Steffan, a chymerodd hi tan 2003 i’r ddeddfwriaeth gael ei diddymu yng Nghymru a Lloegr.

Roedd yn gam mawr yn ôl i’r gymuned LHDT ar y pryd, a honno eisoes wedi dioddef erledigaeth sylweddol oherwydd y pandemig HIV/AIDS o’r 1980au.

Etholiad 1987

Mae’r awdur Mike Parker, sy’n hoyw ac wedi ysgrifennu’n helaeth am brofiadau’r gymuned, wedi bod yn siarad â golwg360 am y cyfnod tywyll hwn, a’r hyn arweiniodd at y ddeddfwriaeth yn y lle cyntaf.

“Daeth y ddeddf yn syth ar ôl Etholiad Cyffredinol 1987, ac fe ddefnyddiodd y Torïaid sylwadau cas a homoffobig bryd hynny,” meddai Mike Parker.

“Byddai’r un blaid wleidyddol flaenllaw yn meiddio defnyddio rhagfarn i gael cynnydd gwleidyddol.

“Roedden nhw’n defnyddio areithiau a phosteri homoffobig – ac fe wnaeth yr ymgeisydd ar gyfer sedd Pontypridd ar y pryd, Desmond Swayne, sefyll ar gyfer troseddoli pobol hoyw i stopio HIV.

“Roedd e’n ymgeisydd i’r Torïaid, nid rhyw ynfytyn ar yr ymylon na pherson anhysbys, a dyna fel oedd hi ar y pryd.”

‘Roedd e’n hollol ffiaidd’

Mae Mike Parker hefyd yn cyfeirio at y llyfr Jenny Lives with Eric and Martin, a oedd yn trafod cyfunrywioldeb, ac yn cael ei gyflwyno i ddisgyblion yn yr ysgol.

Dywed fod Adran 28 yn “ymateb erchyll ac adweithiol” gan y Torïaid i’r ffaith fod hwnnw’n cael ei ddysgu.

“Roedd yn ddeddf mewn cysyniad a dweud y gwir,” meddai.

“Yn y 15 mlynedd roedd yn bodoli, doedd o erioed wedi cael ei ymlid yn y llys, achos sothach gwenwynig oedd o wedi ei ddylunio i ddychryn pobol.

“Fe wnaeth o stopio oedolion ac athrawon rhag cefnogi plant hoyw, a pheidio â dysgu rhai darnau o lenyddiaeth achos bod cymeriad neu thema hoyw ynddyn nhw.

“Roedd e’n hollol ffiaidd, ac fe wnaeth o greu awyrgylch gwenwynig ar y pryd.”

18 mlynedd yn ddiweddarach

Mae Mike Parker yn amheus a ydyn ni mewn lle gwell nawr na bryd hynny, yn enwedig wrth ystyried y gymuned drawsrywiol.

“Rydyn ni wedi symud ymlaen o ran deddfau yn amlwg,” meddai.

“Ond dw i’n ofni braidd, achos mae yna lot o stwff gwrth-draws sy’n cael ei ddweud nawr.

“Mae llawer o’r stwff sy’n cael ei ddweud yn gopi llwyr o beth oedd yn cael ei ddweud yn erbyn pobol hoyw yn yr 80au, a arweiniodd at Adran 28.

“Yr un iaith, pigo ar yr un materion, a cheisio creu ofn yn erbyn rhan o’r gymuned.

“Rydyn ni mewn perygl mawr o fynd yn ôl, achos yn anffodus, dw i’n gweld rhai pobol hoyw hyd yn oed yn gryf yn erbyn pobol a hawliau trans.

“Mae fel petaen nhw wedi anghofio am yr holl bethau oedd yn cael eu dweud amdanyn nhw.

“Homoffobia a transffobia yw dechrau unrhyw ragfarn wastad – os edrychwch chi ar unrhyw drefn orthrymol mewn hanes, dyna beth yw’r sylfeini i bob un ohonyn nhw.”