Mae hi’n 55 mlynedd ers trychineb Aberfan, lle bu farw 144 o bobol, gan gynnwys plant, ar ôl i domen lo gwympo a chladdu ysgol gynradd.
Roedd yn un o’r trychinebau mwyaf dinistriol yng Nghymru ers yr Ail Ryfel Byd, ac fe ddaeth yr ymchwiliad dilynol i’r casgliad mai ar y Bwrdd Glo Cenedlaethol yr oedd y bai.
Er hynny, doedd dim un aelod o’r bwrdd wedi eu herlyn na cholli eu swydd, ac fe arweiniodd hynny at ymdeimlad o frad a siom ymysg cymunedau’r ardaloedd glo.
Mae nifer wedi talu teyrnged i’r dioddefwyr a’u teuluoedd ar gyfryngau cymdeithasol
Teyrngedau
Dywedodd y prif weinidog Mark Drakeford na fyddwn ni “byth yn anghofio colli cynifer” o fywydau.
Fe ychwanegodd hefyd fod “gwytnwch” y gymuned yn ysbrydoliaeth i bawb.
Mae heddiw yn nodi 55 mlynedd ers trychineb Aberfan.
Ni fyddwn byth yn anghofio colli cynifer – y mwyafrif ohonynt yn blant.
Wrth inni eu cofio, gadewch inni gymryd ysbrydoliaeth o’r gwytnwch a ddangoswyd gan y gymuned a wynebodd yr hunllef waethaf.
— Mark Drakeford (@fmwales) October 21, 2021
Dywed Leanne Wood, cyn-arweinydd Plaid Cymru, yn ei theyrnged hi ar Twitter y byddai hi’n cofio pawb sydd wedi marw o achos glo dros y blynyddoedd.
Nododd hi y dylai “pobol olygu mwy nag elw, ond dydyn nhw ddim.”
On this day in 1966, a coal tip slid into a school in Aberfan. Today I’ll remember all those killed on this day, everyone killed by coal and all other industrial disasters.
People should mean more than profit, but we don’t. pic.twitter.com/rZ6pm7P5ms
— Leanne Wood ?? (@LeanneWood) October 21, 2021
‘Anghofith neb byth’
Mae’r newyddiadurwr Jeremy Paxman wedi ysgrifennu llyfr am hanes glo yng ngwledydd Prydain.
Fe rybuddia yn y llyfr hwnnw fod perygl y bydd pobol yn anghofio trychineb Aberfan ymhen amser.
“Bydd pobol yn anghofio Aberfan mae arna’ i ofn,” meddai ar raglen Heno ar S4C.
“Yn yr un ffordd ag y gwnaethon nhw anghofio trychinebau glofaol blaenorol.”
Wrth ystyried hynny, dywedodd y cyn-löwr, Mike Reynolds, wrth y rhaglen na fydd neb “byth” yn anghofio’r digwyddiad.
“Dw i’n credu bod hwn yn waeth trychineb nag unrhyw un achos taw plant oedd e,” meddai.
“Doedd y plant hynny ddim byd i wneud â’r glo,
“Doedden nhw ddim yn gweithio, roedden nhw yn yr ysgol.
“Na, dw i’n credu anghofith neb byth am Aberfan.”
116 Children. 28 Adults.
Cymru’n Cofio.Aberfan ❤️#TogetherStronger pic.twitter.com/jCT28A3YzJ
— FA WALES (@FAWales) October 21, 2021
Y cymunedau glo
Roedd Jeremy Paxman hefyd yn siarad ar raglen Heno am sut y daeth y cymunedau glo i fodoli yng Nghymru, yn aml er elw mawr i bobol allanol.
Fe roddodd glod hefyd i’r cymunedau glofaol yn ne Cymru a’r elfen o undod.
“Dydw i erioed wedi cyfarfod glöwr oedd eisiau i’w fab weithio yn y pwll,” meddai.
“Roedd yn swydd ofnadwy, ac roedden nhw’n gwybod hynny.
“Ond yng Nghymru, roedd rhywbeth am agosatrwydd y gymuned, y ffordd roedd pobol yn edrych ar ôl ei gilydd, a’r ffordd roedd pobol yn poeni.
“Roedd ganddyn nhw eu balchder.”
In the dark welsh valley,
On the mountain side,
Lay the little children
Close to where they died.
Their little lives are ended
Before they reach their goal,
Tender little children
Have paid the price of coal.We will never forget – Aberfan 21-10-66 #AberfanDisaster pic.twitter.com/y5gMUKDx4D
— Miners Strike (@Miners_Strike) October 21, 2021