Mae Undeb y Newyddiadurwyr (NUJ) wedi galw am ymchwiliad i lofruddiaeth y Cymro Daniel Morgan a laddwyd â bwyell mewn maes parcio yn Llundain.

Cafodd Daniel Morgan, oedd yn dditectif preifat, ei ladd ym maes parcio tafarn y Golden Lion yn Sydenham yn ne-ddwyrain Llundain ar Fawrth 10, 1987.

Nawr mae’r NUJ wedi ychwanegu eu llais i’r rhai sydd am gael gwybod y gwir am y digwyddiad erchyll.

Daw hyn wedi i adroddiad gan banel annibynnol gyhuddo Heddlu Llundain o “ffurf ar lygredd sefydliadol” am guddio neu wadu methiannau’n ymwneud â llofruddiaeth y Cymro.

Yn ôl y Farwnes Nuala O’Loan, cadeirydd y panel, prif nod yr heddlu oedd “amddiffyn ei hun” am fethu â chydnabod nifer o fethiannau ers y llofruddiaeth.

Er gwaethaf pum ymchwiliad gan yr heddlu, yn ogystal â chwest, does neb wedi’i ddwyn i gyfiawnder dros y farwolaeth, gyda Heddlu Llundain yn cyfaddef fod llygredd wedi llesteirio’r ymchwiliad gwreiddiol.

Dywed yr adroddiad fod ar Heddlu Llundain ymddiheuriad i deulu Daniel Morgan a’r cyhoedd am fethu â mynd i’r afael â methiannau systemig a methiannau swyddogion unigol.

‘Diwylliant o lygredd a chelu’

Mewn datganiad drwy eu cyfreithiwr, dywed teulu Daniel Morgan eu bod nhw’n “croesawu’r gydnabyddiaeth” am y methiannau.

“Rydyn ni’n croesawu’r gydnabyddiaeth ein bod ni – a’r cyhoedd yn ehangach – wedi cael ein gadael i lawr dros ddegawdau gan ddiwylliant o lygredd a chelu gan Heddlu Llundain, llygredd sefydledig sydd wedi treiddio cyfundrefnau olynol Heddlu Llundain a thu hwnt hyd heddiw.”

Roedd yn rhaid i Priti Patel, Ysgrifennydd Cartref San Steffan, gyhoeddi’r adroddiad ar lofruddiaeth Daniel Morgan erbyn ddoe (Mehefin 16), ac roedd hi’n wynebu pwysau i’w gyhoeddi ar fyrder.

Clywodd Aelodau Seneddol dair wythnos yn ôl fod teulu Daniel Morgan yn credu bod yr oedi cyn cyhoeddi “wedi ychwanegu at ein poen” – a’u bod nhw am i Priti Patel ailystyried y mater cyn gynted â phosib.

Dywedodd Priti Patel wrth Dŷ’r Cyffredin ddoe fod yr adroddiad “hynod frawychus” wedi datgelu enghreifftiau o “ymddygiad llygredig” a “chyfres o gamgymeriadau” gan Heddlu Llundain, a wnaeth “ddinistrio, yn anadferadwy, y siawns am erlyniad llwyddiannus”.

Mewn datganiad, dywedodd yr NUJ eu bod yn croesawu Adroddiad Panel Annibynnol Daniel Morgan.

‘Llwgr’

“Mae’r NUJ yn nodi asesiad y panel bod Heddlu Metropolitan Llundain wedi bod yn “llwgr yn sefydliadol” a bod ymdrechion y panel ei hun i gyrraedd y gwirionedd wedi’u llesteirio gan yr heddlu dan arweiniad Comisiynydd Heddlu’r Met Cressida Dick.

“Mae’r NUJ yn ychwanegu ei lais at y rhai sy’n galw ar gorff gwarchod yr heddlu i ddefnyddio ei bwerau arbennig i ymyrryd a gorchymyn atgyfeiriad ac yn annog Swyddfa Annibynnol Ymddygiad yr Heddlu (IOPC) i ymchwilio i’r cwestiynau difrifol a godwyd gan yr adroddiad, nid yn unig o driniaeth hanesyddol yr achos ond yn y 34 mlynedd ers y llofruddiaeth. Mae’r Met yn gyfrifol am gyfeirio unrhyw honiadau o lygru at yr IPOC, ond os yw hynny’n methu â digwydd mae’r NUJ yn annog yr IOPC i weithredu’n gyflym i atal ergydion pellach i hyder y cyhoedd.

“Ochr yn ochr â’r dyfarniad damniol ar y Met, mae’r panel yn datgelu deunydd sylweddol a phryderus sy’n gosod perthnasoedd ac ymgysylltiad moel o agos rhwng heddlu’r Met a phapurau newydd, yn enwedig teitlau Murdoch. Mae’n tynnu sylw at y berthynas a gafodd uwch swyddogion gyda swyddogion gweithredol allweddol, ac aeth nifer ohonynt ymlaen i weithio i’r teitlau ar eu hymddeoliad o’r heddlu. Mae’r panel yn codi fel enghraifft allweddol, penodi’r Arglwydd Stevens, cyn Gomisiynydd Met, a ddaeth yn golofnydd yn y News of the World yn dilyn ei ymddeoliad yn 2005.

Anfonebu

“Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at ddiwylliant lle’r oedd gwybodaeth gyfrinachol gan yr heddlu ar werth fel mater o drefn gan swyddogion heddlu sy’n gwasanaethu ac wedi ymddeol, “ar gyfer straeon am enwogion, gwleidyddion, a’r teulu brenhinol, yn ogystal ag ymchwiliadau’r heddlu” yn ôl cyn gomisiynydd cynorthwyol Met Bob Quick, gyda Southern Investigations, y cwmni y bu Daniel Morgan yn gweithio iddo, gan weithredu, yn ôl y panel , fel “canolbwynt llygredd” rhyngddynt.

“Dywedodd cyn-geidwad yn Ymchwiliadau Southern wrth y panel fod y News of the World wedi’i anfonebu rhwng mis Ebrill 1987 a 1989 “hyd at 500 gwaith [y] mis.” Nid oedd y teitl ar ei ben ei hun. Dangosodd data eraill yr heddlu a gasglwyd yn 2000, ac a gyhoeddwyd gan banel yr ymchwiliad, fod 79% o’r 273 o drafodion yn ymwneud â Southern gyda Grŵp Mirror a 21% gyda News of the World, drwy weithrediaeth.

“Mae’r NUJ yn credu bod y canfyddiadau’n dangos pa mor bell yr aeth y papurau newydd hyn – fel endidau corfforaethol – er mwyn cael gwybodaeth, gan gynnwys yn y gweithgaredd hacio ffonau a arweiniodd at y sgandal gynyddol a ysgogodd Murdoch i gau y News of the World yn 2011, gweithred sinigaidd o hunangadwraeth gorfforaethol a welodd gannoedd o bobl yn colli eu bywoliaeth ac ymdrechion ar y cyd i feio gohebwyr unigol am ddiwylliant a oedd yn endemig ac a arweiniwyd o’r top.

‘Afiach’

“Mae meithrin cysylltiadau a sefydlu cysylltiadau dibynadwy â chwythwyr chwiban yn rhan amlwg a chyfreithlon o waith unrhyw ohebydd. Mae hefyd yn wir bod aelodau NUJ yn cytuno i gadw at Gôd Ymddygiad yr undeb wrth ymuno â’r undeb. Fodd bynnag, mae’r arferion a’r ymddygiad a amlinellir yn yr Adroddiad hwn o berthynas anfoesegol ac afiach rhwng y wasg, yr heddlu a throseddwyr, a ddisgrifiwyd gan y panel fel “math o lygriad”.

“Mae’r NUJ yn credu bod y methiant i ddeddfu Rhan 2 o Ymchwiliad Leveson yn golygu nad yw’r berthynas rhwng yr heddlu, gwleidyddion a’r cyfryngau erioed wedi cael ei harchwilio na’i harchwilio’n gyhoeddus hyd yma. Mae diddordeb y cyhoedd mewn unioni’r hepgoriad hwn yn hanfodol yng ngoleuni’r Adroddiad pwysig a damniol hwn gan Banel Annibynnol Daniel Morgan ac mae NUJ yn galw am weithredu i gyflawni’n briodol yr holl ymrwymiadau a roddwyd pan sefydlwyd Ymchwiliad Leveson am y tro cyntaf.”