Mwy o ddrama am Y Fedal Ddrama – 239 o bobol yn pwyso am atebion

Mae’r erthygl hon am ddim i bawb gael blas ar gynnwys y cylchgrawn. Beth am danysgrifio er mwyn darllen rhagor o’r cylchgrawn?

Mae cannoedd wedi arwyddo llythyr agored at Gyngor a Bwrdd Ymddiriedolwyr yr Eisteddfod Genedlaethol, yn gofyn pam bod cystadleuaeth Y Fedal Ddrama wedi ei chanslo ar y funud ola’ nôl ym mis Awst…

Annwyl Gyd-Eisteddfodwyr,

Yn sgil yr helynt a fu a’r penderfyniadau a wnaed ynghylch cystadleuaeth Y Fedal Ddrama eleni [Rhondda Cynon Taf 2024], ‘rydym yn parhau i fod yn anhapus iawn gyda’r diffyg ymateb, eglurhad a thrafodaeth lawn, ynghylch y mater.

Yn eich datganiad [13 Awst 2024], nodwyd gennych “Rydyn ni’n cytuno bod angen sgwrs am yr hyn sydd wedi codi eleni, fel rhan o’r gystadleuaeth ei hun, ynghyd â’r sylwadau a’r dyfaliadau diddiwedd sydd wedi’u gwyntyllu drwy’r wasg a’r cyfryngau dros y dyddiau diwethaf. Rydyn ni’n fodlon iawn i arwain y drafodaeth ar y cyd gyda’r sector yn yr hydref”.

A hithau bellach ar gychwyn mis Rhagfyr, yr unig ddigwyddiad a drefnwyd gennych oedd y “Symposiwm Rhithiol” rhannol gyfrinachol, ynghylch “Cynrychioli Cynrychiolaeth” lle na ddatgelwyd pwy oedd yn rhan o’r gynulleidfa. O’r ddwy awr o drafodaeth rhwng y Panel a ddewiswyd gennych, dim ond y 15 munud olaf a 3 cwestiwn a gafwyd gan y gynulleidfa, a rheiny wedi’u teipio yn y blwch cwestiynau. Nid oedd modd gwneud sylw nac ymateb i’r 100 munud arall, na’r hyn oedd yn cael ei ddweud ar y pryd, gan fod y blwch sylwadau wedi’i gyfyngu gennych. Cydymdeimlwn fod gan bawb deimladau cryfion iawn, a bod gofyn osgoi unrhyw faterion cyfreithiol posib, ond pam na ellid fod wedi cymedroli’r sylwadau, cyn eu cyhoeddi?

Roeddem yn teimlo bod hyn yn annheg iawn a ddim yn “sgwrs” deilwng i drafod yr hyn a ddigwyddodd, na’r “gystadleuaeth ei hun” na’r “sylwadau a’r dyfaliadau diddiwedd sydd wedi’u gwyntyllu”. Os am gynnal Symposiwm, oni ddylai’r “sgwrs” fod yn gwbl agored i bawb ofyn cwestiynau a thrafod pob pwynt?

Yn ystod y Symposiwm, y cyngor a roddwyd oedd bod gofyn am fwy o “ymchwil” gan y dramodwyr, a cheisio cyngor a thrafodaeth gan gynrychiolwyr o’r “gymuned” sy’n cael ei drafod neu [yn eich geiriau chi] “y gymuned roedd y dramodydd yn honni ei chynrychioli”. Ac eto, nodwyd a rhoddwyd sawl enghraifft mai dyna’r broses arferol a disgwyliedig ymhob ystafell ymarfer wrth baratoi ar gyfer llwyfannu gwaith theatrig. Pan ddaw’r actorion at ei gilydd gydag arbenigwyr o ba bynnag gefndir sydd ei angen, i drafod cynnwys y ddrama, i awgrymu gwelliannau a phrofiadau. Annheg a chwbl amhosib ydi disgwyl i unrhyw ddramodydd, na llenor na bardd i gynnwys barn pob aelod o’r “gymuned” maent “yn honni ei chynrychioli”. Onid yw’r Rhyfel yn Gaza yn brawf pendant o hynny, gan nad yr un yw’r farn, safbwynt a dealltwriaeth gan bob Iddew? Nodwyd hynny gan eich Panel gyda’r ddau aelod o “liw” yn datgan efallai na chytunai’r ddau ar yr un materion. Nodwyd dro ar ôl tro, mai meidrol ydi’r rhan helaeth o gymeriadau, waeth beth fo eu rhywedd, hil, tras, lliw, crefydd na’u hetifeddiaeth.

Mae’r modd y bu i’r Eisteddfod ymateb i’r hyn ddigwyddodd eleni yn tanseilio holl seiliau pob cystadleuaeth lenyddol yn yr Ŵyl. Dyna pam bod cynifer ohonom yn parhau i fod yn anhapus. Fe ddewiswyd y ddrama fuddugol eleni gan y beirniaid ar y sail bod yma “lais cyffrous ac yn safbwynt ffresh a newydd i theatr yng Nghymru.” Doedd gan y beirniaid ar y pryd ddim syniad pwy oedd y dramodydd, a dyna fel y dylai fod. Yn deg â phawb, heb fod angen “gwarchod” neb. Cystadlu o dan ffugenw ac yn y dirgel yw holl gynsail sylfaenol y patrwm eisteddfodol hynafol. Fel y nodwyd yn eich Rheolau ac Amodau Cyffredinol o dan “Cyfrinachedd: Rhaid i bob cyfansoddiad nodi rhif a theitl y gystadleuaeth a ffugenw’r cystadleuydd yn unig gan ymdrechu i ddileu neu guddio unrhyw fanylion fyddai’n datgelu manylion y cystadleuydd“.

Mae’n amlwg felly bod y ddrama fuddugol yn deilwng ar ei chryfder llenyddol a theatrig. Nid lle na chyfrifoldeb unrhyw un arall [heblaw am y beirniad] oedd cwestiynu’r deunydd, cyn i’r dramodydd gael y cyfle i’w gosod yn nwylo’r actorion. Yn yr ystafell ymarfer mae cwestiynu’r dweud a’r safbwyntiau. Dyna’r patrwm ym Myd y Theatr. Allwch chi ddim disgwyl i bob beirniad llenyddol fod yn arbenigwr ar bob “gymuned” meidrol. Mae hynny yn amhosib. Ar bob cyfrif, dewiswch feirniaid o “gymunedau” gwahanol, ond petaech yn cynnwys degau o unigolion, go brin y byddai pawb yn cytuno a’i gilydd.

Rhaid ichi gyfaddef bod eich dewisiadau eleni wedi agor nyth cacwn peryglus a phryderus. Ni ddylid datgelu pwy, nac o ba rywedd, hil, tras, lliw, crefydd nac etifeddiaeth yw’r enillydd, tan y Seremoni. Os ydi’r gwaith llenyddol yn deilwng o ennill ym marn y beirniaid, yna dylid ei wobrwyo, waeth pwy yw’r enillydd. Nid cyfrifoldeb yr Eisteddfod nac unrhyw unigolyn creadigol arall yw cwestiynu’r gwaith buddugol, ar sail rhywedd, hil, lliw, crefydd nac etifeddiaeth yr awdur. Mae hynny yn groes i bob egwyddor sylfaenol ac yn gallu cael ei weld a’i ystyried, fel hiliaeth.

Annheg hefyd oedd disgwyl i’r Panel drafod yr hyn a ddigwyddodd yng nghyd-destun y gystadleuaeth benodol yma eleni, heb [yn ôl eu cyfaddefiadau] wybod yn iawn, [fel pawb arall], beth ddigwyddodd. Y neges barhaol a gafwyd oedd bod “angen gwarchod” – ond gwarchod pwy mewn gwirionedd? Beth am eich cyfrifoldeb i warchod yr holl gystadleuwyr eraill eleni, ac yn y dyfodol? Darpar gystadleuwyr sydd yn parhau i fod yn ansicr ac anwybodus ynghylch beth oedd y drosedd lenyddol a gyflawnwyd eleni, trosedd oedd yn cyfiawnhau dileu’r holl gystadleuaeth?

Rydym felly yn erfyn am DRAFODAETH agored gan aelodau o’r Cyngor a’r “Paneli” fu’n cynghori, am eglurhad mwy cynhwysfawr, am gyhoeddi’r feirniadaeth WREIDDIOL YN LLAWN, a’r rhesymeg dros y penderfyniadau a wnaed, fel bo modd osgoi sefyllfa o’r fath rhag codi eto.

Yn gywir,