Mae pwysau ar Lywodraeth India i ganslo prosiect adeiladu mawr ar ynys Nicobar Fawr sy’n peryglu dyfodol pobol frodorol y Shompen.

Yn ôl academyddion, byddai bwrw ymlaen â phrosiect porthladd gwerth £7bn i drawsnewid yr ynys yng Nghefnfor India, sy’n gartref i 8,000 o bobol, yn golygu dedfrydu’r trigolion i farwolaeth.

Mae’r prosiect arfaethedig yn cynnwys terfynfa ryngwladol, maes awyr, ffatri bŵer, safle milwrol a pharc diwydiannol, a’r gobaith yw y byddai’n denu twristiaid i’r ynys.

‘Hil-laddiad’

Mae 39 o academyddion o 13 o wledydd wedi llofnodi llythyr agored at Arlywydd India yn rhybuddio y gallai’r prosiect fod yn gyfystyr â hil-laddiad.

Mae rhwng 100 a 400 o bobol y Shompen yn byw ar yr ynys, sy’n 350 milltir sgwâr ac wedi’i lleoli 93 milltir o Aceh ar ynys Sumatra, ac ryw 800 milltir o ddinas Chennai yn India.

Maen nhw’n dibynnu ar fforest law i’w cynnal nhw, a phrin maen nhw’n dod i gysylltiad â’r byd tu hwnt i’w cynefin eu hunain. Mae pryderon y gallai pobol o’r tu allan gludo afiechydon na fyddai modd iddyn nhw eu goroesi.

Dydy’r llywodraeth ddim wedi ystyried effaith y datblygiad ar y Shompen na thrigolion eraill Nicobar yn eu cynlluniau, ond maen nhw’n dweud y byddai modd eu symud nhw i rywle arall pe bai angen.

Does dim lle i gredu y gallai’r datblygiad gael effaith mor ddifrifol ar drigolion Nicobar, ond mae pryderon y gallai’r prosiect gael effaith ddifrifol ar ecoleg yr ynys.

Disgwyl cymeradwyo’r prosiect

Yn ôl Llywodraeth India, mae’r prosiect yn hanfodol ar gyfer dibenion diogelwch ac amddiffyn, yn wyneb bygythiadau gan Tsieina.

Mae Nicobar Fawr, ynghyd ag Ynysoedd Andaman, wedi lleoli ar ddarn prysur o’r môr sy’n hanfodol ar gyfer cludo nwyddau.

Mae disgwyl i’r prosiect gael ei gymeradwyo gan y llywodraeth, a gallai’r gwaith ddechrau cyn diwedd y flwyddyn fel bod y safle allai gynnal 16m o gynwysyddion yn weithredol erbyn 2028.

Mae Gweinyddiaeth yr Amgylchedd eisoes wedi cymeradwyo torri 850,000 o goed yr ynys i lawr i greu lle ar gyfer y gwaith.

Ond mae comisiwn sy’n gwarchod llwythi brodorol India yn dweud nad oedd ymgynghoriad â nhw ynghylch y prosiect, ac mae arbenigwyr amgylcheddol hefyd wedi mynegi pryderon am effaith y prosiect ar fioamrywiaeth ac ecoleg, gan fod yr ynys yn gartref i nifer o rywogaethau prin.

Cafodd gwrthwynebiadau gan sefydliad amgylcheddol ym Mumbai eu gwrthod y llynedd.

Mae’r llywodraeth yn mynnu y byddan nhw’n gwarchod yr ynys a phobol y Shompen wrth fwrw ymlaen â’r prosiect.

Dydy Llywodraeth India ddim wedi gwneud sylw hyd yn hyn.

Pwy yw’r Shompen?

Y Shompen, neu Shom Pen, yw pobol frodorol ynysoedd Nicobar Fawr ac Andaman, ac mae’n bosib mai Shamhap oedd eu henw gwreiddiol ond ei fod wedi’i gam-glywed.

Maen nhw’n cael eu hystyried yn llwyth sydd dan fygythiad.

Daeth y byd i wybod amdanyn nhw yn 1846, a chafodd data amdanyn nhw ei gasglu gan arbenigwyr o wledydd Prydain a Denmarc 30 mlynedd yn ddiweddarach, ond prin yw’r wybodaeth sydd wedi’i chasglu amdanyn nhw ers hynny gan fod mynediad at yr ynysoedd wedi’i gyfyngu ers i India ddod yn wlad annibynnol er mwyn eu gwarchod nhw.

Doedd y Shompen ddim wedi cael pleidleisio tan 2014.

Cyn daeargryn a tswnami 2004, roedd dau bentref, A a B, yn gartref i 103 a 106 o bobol y Shompen, ond fe gwympodd y niferoedd i 10 a 44 erbyn 2011.

Maen nhw’n hela a chasglu bwyd gan ddefnyddio bwa saeth, cyllyll a dryllau, ac maen nhw’n hunangynhaliol i raddau helaeth iawn.

Mae’r Shompen yn dueddol o adeiladu eu tai eu hunain, gan ddysgu eu plant sut i wneud hynny hefyd pan fyddan nhw’n ddigon hen i fyw ar eu pennau eu hunain.

Mae lle i gredu bod gan y Shompen o leiaf ddwy iaith frodorol.