Mae astudiaeth wyddonol arloesol yn dangos bod cyfergydion lluosog ar y cae rygbi yn parhau i gael effaith sylweddol ymhell ar ôl i chwaraewyr ymddeol.
Cafodd y gwaith ymchwil ei arwain gan Labordy Ymchwil Niwrofasgwlaidd Prifysgol De Cymru, ac fe archwiliodd y tîm i effaith cyfergydion cyson dros ddau ddegawd o chwarae’r gamp.
Mae casgliadau’r ymchwil wedi’u cyhoeddi yn Ffisioleg Arbrofol, ac maen nhw’n taflu goleuni ar symptomau parhaus cyfergyd ac effaith cyfergyd ar eu gallu gwybyddol yn nes ymlaen yn eu bywydau, allai gynyddu eu bregusrwydd i ddementia.
Yr astudiaeth
Yn yr astudiaeth, aeth ymchwilwyr ati i gymharu chwaraewyr rygbi sydd wedi ymddeol, gydag oedran, addysg, a rheolwyr ffitrwydd nad oedd ganddyn nhw unrhyw hanes o chwaraeon cyswllt na chyfergyd.
Nododd yr ymchwil achos tebygol dros y materion hyn, sef gostyngiad yn llif y gwaed i’r ymennydd oherwydd gostyngiad mewn argaeledd ocsid nitrig.
Mae ocsid nitrig yn gemegyn hanfodol sy’n helpu rhydwelïau i ymlacio a darparu’r ocsigen a’r glwcos angenrheidiol er mwyn i’r ymennydd weithredu yn y modd cywir.
“Dyma’r astudiaeth gyntaf i benderfynu pam fod digwyddiadau cyswllt gaiff eu hachosi gan natur gorfforol llwyr chwarae rygbi’r undeb yn ddrwg i’r ymennydd yn y tymor hir,” meddai’r Athro Damian Bailey, prif ymchwilydd yr astudiaeth.
“Mae ein hymchwil yn rhoi cipolwg newydd ar effeithiau hirdymor cyfergyd cyson.
“Trwy ddeall mecanweithiau a biofarcwyr sylfaenol iechyd yr ymennydd, gallwn amddiffyn chwaraewyr yn well trwy gydol eu gyrfaoedd a datblygu ymyriadau wedi’u targedu i wella llif gwaed yr ymennydd a gweithrediad gwybyddol.”
Arwyddocâd yn ymestyn y tu hwnt i rygbi
Mae arwyddocâd y darganfyddiad hwn yn ymestyn y tu hwnt i rygbi, gyda goblygiadau i chwaraeon cyswllt eraill lle mae cyfergyd cyson, gan gynnwys bocsio, crefftau ymladd gymysg, pêl-droed, pêl-droed Americanaidd, hoci a rasio ceffylau.
Mae canfyddiadau’r astudiaeth yn cyd-fynd â chyfraniadau’r Athro Damian Bailey i Ganllawiau Cyfergyd cyntaf y Deyrnas Unedig ar gyfer Chwaraeon Llawr Gwlad, gafodd eu datblygu ar y cyd â Llywodraeth y Deyrnas Unedig a’r Gynghrair Chwaraeon a Hamdden.
Nod y canllawiau hyn, sy’n seiliedig ar dystiolaeth, yw nodi, rheoli ac atal effeithiau dinistriol anafiadau i’r pen a chyfergyd mewn chwaraeon amrywiol.
“Un o’r arsylwadau mwyaf trawiadol o’n hymchwil oedd y diffyg ymwybyddiaeth o gyfergyd yn ystod gyrfaoedd gweithredol yr athletwyr hyn sydd wedi ymddeol,” meddai’r Athro Damian Bailey.
“Roedd chwaraewyr yn aml yn parhau i chwarae er gwaethaf profi symptomau nodweddiadol cyfergyd.”
Er mwyn cynnal yr ymchwil, mabwysiadodd y tîm, gan gynnwys Dr Thomas Owens, yr ymchwilydd cyd-arweiniol, ddull ffisiolegol integredig, gan gydweithio â thîm amlddisgyblaethol o wyddonwyr biofeddygol ac arbenigwyr meddygol.
Buon nhw’n dadansoddi biofarcwyr iechyd ymennydd ugain o chwaraewyr rygbi wedi ymddeol, tua 64 oed, a oedd wedi dioddef cyfergyd dros fwy na dau ddegawd o chwarae ar lefel ranbarthol a rhyngwladol.
Cafodd y chwaraewyr hyn eu cymharu â 21 o reolwyr cyfatebol nad oedd ganddyn nhw unrhyw hanes o chwaraeon cyswllt na chyfergyd.
Roedd yr asesiadau’n cynnwys symptomau cysylltiedig â chyfergyd, biofarcwyr yn y gwaed, mesuriadau llif gwaed yr ymennydd, a phrofion gweithrediad gwybyddol.
Cyfyngiadau’r ymchwil
Er bod yr astudiaeth yn darparu mewnwelediadau gwerthfawr, mae ganddi hefyd gyfyngiadau.
Roedd yr ymchwil yn dibynnu ar adroddiadau hanesyddol cyfranogwyr o gyswllt a chyfergyd, all fod yn destun gwallau adalw.
Dywed yr ymchwilwyr fod angen astudiaethau yn y dyfodol gyda meintiau sampl mwy a chynlluniau hydredol i olrhain newidiadau iechyd ymennydd dros yrfa ac ymddeoliad chwaraewr, gan ymgorffori technegau niwroddelweddu ar gyfer dealltwriaeth gynhwysfawr o newidiadau strwythurol i’r ymennydd.
Ar ôl ymddeol o chwaraeon proffesiynol, mae athletwyr yn newid eu ffordd o fyw, fel diet gwael, dibyniaeth ar alcohol a diffyg ymarfer corff, allai gyflymu eu dirywiad gwybyddol.
Y cam nesaf
Camau nesaf yr ymchwilwyr fydd ehangu’r astudiaeth i chwaraewyr rygbi sydd wedi ymddeol yn ddiweddar er mwyn nodi’r ‘pwynt tyngedfennol’ pan fydd y dirywiad gwybyddol hwn yn cyflymu.
Maen nhw hefyd yn bwriadu ymestyn eu hymchwiliadau i athletwyr o chwaraeon cyswllt eraill sydd wedi cael diagnosis o enseffalopathi trawmatig cronig “tebygol”, math o ddementia sy’n gysylltiedig ag anafiadau ailadroddus i’r ymennydd.
Nod y tîm yw archwilio gwahaniaethau posibl yn iechyd yr ymennydd rhwng athletwyr gwrywaidd a benywaidd mewn gwahanol chwaraeon cyswllt, yn ogystal â gwrthfesurau newydd, fel oeri’r ymennydd a therapi gwrthocsidiol wedi’i dargedu ar gyfer gwell amddiffyniad.
