Newyddiaduriaeth dinesydd

Mae Sion Richards yn fyfyriwr ymchwil yn Adran Theatr, Ffilm a Theledu, Prifysgol Aberystwyth. Mae’n gweithio ar brosiect ar y cyd â Golwg360 i ddatblygu newyddion hyper-leol ar-lein trwy gyfrwng y Gymraeg, a ariennir trwy gynllun Ysgoloriaethau Sgiliau’r Economi Wybodaeth (KESS).

Yma mae Sion yn trafod newyddiaduriaeth dinesydd…

Mae’r term newyddiaduriaeth dinesydd, neu Citizen journalism wedi bodoli ym maes y cyfryngau ers sawl blwyddyn.

Terminoleg sydd wedi newid y ffordd mae cyfryngau’r newyddion yn cael ei greu a’i ddosbarthu gan drawsnewid yr hen system draddodiadol, sydd yn ymddangos ar yr olwg gyntaf yn elitaidd wrth fwydo gwybodaeth i’r gynulleidfa. Mae’r cynnwys a’r wybodaeth erbyn hyn wedi ei selio ar wybodaeth a ffynonellau aml-gyfrwng wedi ei ddarparu gan y defnyddwyr, sydd, ar adegau, yn cydweithio a gwella’r gwaith mae’r newyddiadurwr proffesiynol yn ei wneud.

Trefn o gydweithio ar lefel ddemocrataidd, sy’n siapio ein gweledigaeth o’r byd o’n hamgylch, gan helpu sefydliadau newyddion i ddarparu dadansoddiad mwy cywir a gwir o’r wybodaeth maent yn ceisio darparu.

Yn wir mae sefydliadau megis y BBC a S4C wedi annog gwylwyr yn y gorffennol i gysylltu gydag awgrymiadau, adborth neu gyfraniad i raglenni penodol, ond nid ydym wedi gweld y twf sylweddol o ddeunydd a defnydd gan y cyhoedd, yn enwedig wrth gynhyrchu newyddion/dogfen ar y  teledu a radio.

Newyddion wedi newid

Mae newyddion wedi newid dros y deng mlynedd ddiwethaf. Mae’r ffordd rydym yn ei ddarllen, ei ddefnyddio a’r ddarpariaeth i’r gynulleidfa yn hollol wahanol. Mae hyn i gyd yn effaith o dechnoleg newydd, a’r enghraifft bwysicaf, y ffôn gamera.

‘Mainstream media providers often use images and eyewitness accounts provided by citizens as elements within news stories’. (Redden & Witschge,2010;184)

Mae Lewis D’Vorkin yn ymhelaethu fod defnydd lluniau, fideo a cof llygaid dystion hefyd yn gwella dealltwriaeth y cyhoedd o sefyllfaoedd penodol, ‘first-hand accounts of breaking news … that can better understand[ing]’. (D’Vorkin,2005 cited in Allan,2006;166)

Ond mae enghraifft benodol  o ddefnydd llygaid dystion a defnydd y cof a’i annibynadwyedd, megis achos saethu Jean Charles De Menezes, a’r ansicrwydd o amgylch ffeithiau a ddarparwyd gan lygaid dystion o ran symudiadau De Menezes cyn ei ladd yn 2005 yn orsaf danddaearol Stockwell,Llundain.

Dyma ymchwil benodol gan y BBC, y Brifysgol Agored a Heddlu Manceinion sydd yn edrych ar ddefnydd y cof ac annibynadwyedd o ran cyfleu tystiolaeth mewn sefyllfaoedd o bwysau uchel, megis llygaid dystion mewn achos o lyfryddiaeth,  http://news.bbc.co.uk/1/hi/magazine/8617945.stm

Bomiau Llundain

Dechreuad y ffôn gamera fel dyfais i ddarparu a chasglu cynnwys newyddiadurol mewn sefyllfa o wir ddiddordeb i’r cyhoedd yn nol yn 2005, adeg bomiau terfysg Llundain ar y 7 Gorffennaf 2005.

Cafodd deunydd fideo/sain, negeseuon, lluniau a.y.b. eu gyrru i’r BBC o fewn munudau i’r ffrwydrad gyntaf, fel mae Helen Boaden, Cyfarwyddwr newyddion y BBC yn crynhoi , ‘People were sending us images within minutes of the first problems, before we even knew there was a bomb…some of them are just general comments, but a lot are first-hand accounts. If people are happy about it – and, if people have contacted us, they usually are – we put our programmes in contact with them’.  (Cited in independent on Sunday, 10 July 2005 cited Allan, 2010; 148)

Gan edrych nôl dros y flwyddyn ddiwethaf, mae straeon mwyaf y byd wedi cael eu harddangos trwy luniau amatur. Wyneb gwaedlyd Gaddafi, Gwanwyn Arabaidd a’r terfysgoedd ar hyd Lloegr drwy gydol  haf 2011. Mae’r deunydd a ddefnyddiwyd ar sgrin i gyd yn seiliedig ar ddefnydd aml-gyfrwng personol llygad dystion, neu amateur footage fel mae rhai yn ei alw.  Dywedai Richard Sambrook, erbyn hyn cyn-gyfarwyddwr y BBC World Service a Global News ‘… When major events occur, the public can offer us as much new information as we are able to broadcast to them. From now on, news coverage is a partnership’, sydd yn dangos neges glir o’r angen i gyd weithio er lles democrataidd o fewn cynnwys  newyddion.

Trwy ddefnyddio un o buzzwords eraill ym myd y cyfryngau, User Generated Content (U.G.C), ar wefannau megis Youtube.com a safleoedd aml gyfrwng tebyg, mae cynhyrchwyr erbyn hyn yn creu rhaglenni dogfen yn seiliedig ar ddeunydd llygad dystion sydd ar gael .

Enghraifft benodol yw ’Japans Tsunami: Caught on Camera. Rhaglen ddogfen (darlledwyd ar Channel 4, 8.30pm, 11/12/11) am drychineb a ddigwyddodd yn Siapan llynedd. Cafodd y rhaglen ei chreu o gynnwys fideos byrion oddi ar ffonau symudol wrth ddogfennu’r Tsunami yn taro trefi arfordirol yn Siapan, gan ddinistrio popeth o’i flaen mewn mater o eiliadau. Rhaglen a dangosodd wir ystyr Citizen Journalism trwy ddangos deunydd llygad dystion o’r trychineb.

Dim croeso gan bawb

Yn amlwg mae defnydd cynnwys aml-gyfrwng wedi blaguro ers technoleg a dyfodiad y we ddatblygu, ond nid ar bob achlysur mae’r cyfryngau confensiynol yn barod i groesawu rhai straeon a gwybodaeth, sydd wedi codi’r flwyddyn ddiwethaf.

‘The appeal of blogging as a counterpoint to mainstream reporting is readily apparent, especially when one sets it against the current tendencies toward homogeneity and standardization which increasingly characterize market driven journalism’ (Allam,2006; 173)

Mae hyn yn wir gyda sylwebaeth y cyfryngau ar brotestiadau ‘Occupy Wall Street’ yn Efrog Newydd. Mae sawl enghraifft o’r cyfryngau confensiynol yn bychanu gwerth ac ystyr y symudiad i’r Americanwyr cyffredin.

Dyma rhai enghreifftiau o ‘sefydliadau mawr’ yn bychanu gwerth y protestiadau, gyda blog Joanna Weiss yn Boston Today ac erthygl Ginia Bellafante yn y NYTimes, y ddwy yn gwneud hwyl am ben y sefyllfa, a Bellafante yn brandio’r symudiad fel ‘syrcas’.

Mae hefyd sawl enghraifft ar wefan YouTube o newyddion Americanaidd yn bychanu neu ddim yn deall pwrpas y protestiadau. Mae’r enghraifft yma yn dangos dryswch o ran cyflwynwyr Fox News,  gan gwestiynu bwriad y protestwyr.

Ond mae sawl blog yn darparu sylwebaeth o’r brotest. Sylwebaeth llygaid dystion o newyddion a gwybodaeth gan y protestwyr, megis gwefan http://wearethe99percent.tumblr.com/.

Dim ond barn ar bwy sydd yn dweud y gwir yw’r ddadl nesaf, a dibynadwyedd y ffynonellau.

Law yn llaw

Yn amlwg mae lle i newyddiaduraeth broffesiynol a newyddiaduriaeth dinesydd i gyd-fyw, a chyd-weithio, gan ddatblygu a gwella sefyllfa newyddiaduraeth yn gyfan gwbwl.

Mae Stuart Allan yn disgrifio sut mae’r don newydd o citizen journalism yn bwysig ar gyfer newyddion a gwybodaeth gan ddatgan ‘attention is similarly drawn to the value of the blog format as ‘a vehicle for breaking news’. (Allan, 2006; 122) Mae’n dangos fod mynegiant y cyhoedd ar lefel gymdeithasol yn galluogi materion pwysig frwydro eu ffordd i mewn i brif ddiwylliant darlledu, hyd yn oed os ydynt yn cael eu portreadu mewn ffordd anffafriol.

Gan orffen gyda dyfyniad gan Redden & Witschge, a sut mae dyfodiad technoleg, y we a defnydd citizen journalism wedi torri ffiniau mewn darlledu newyddion a’i greu yn gyfrwng democratig o fewn safbwynt y we- ‘The internet is the fastest growing platform for news… democratiz[ing] news production and reinvigorate democracy’ (Redden & Witschge,2010;184)