Bydd Plaid Cymru yn cynnal dadl yn y Senedd heddiw (dydd Mercher, Gorffennaf 12) i alw am ddatganoli pwerau dros reolaeth Stad y Goron a’i asedau i Gymru.

Mae refeniw o Stad y Goron, a oedd werth dros £600m yn 2021, yn llifo’n syth i drysorlys y Deyrnas Unedig.

Mae’r Grant Sofran, sy’n cael ei gymryd o wariant cyhoeddus i dalu costau’r teulu brenhinol, yn cael ei bennu fel cyfran o elw Stad y Goron.

Mae hyn wedi’i osod ar 25% ers 2017/18, sy’n golygu y bydd y Grant Sofran a dalwyd i’r teulu brenhinol eleni werth £110m, wedi i Stad y Goron gofrestru ei elw uchaf erioed yn 2022/23.

‘Er budd cymunedau Cymru, nid San Steffan’

Mae Delyth Jewell, llefarydd Plaid Cymru ar ynni a’r amgylchedd wedi dweud bod “elw o adnoddau naturiol yr Alban yn mynd i Lywodraeth yr Alban – pam ddim yng Nghymru?”

Dywed y gallai’r arian gael ei ddefnyddio i helpu i greu swyddi gwyrdd sy’n talu’n dda, ymchwilio ymhellach i atebion i fynd i’r afael â’r argyfwng hinsawdd, a helpu Cymru i gyrraedd ei thargedau sero net.

Un cyfle o’r fath fyddai buddsoddi mewn llong ymchwil, y Tywysog Madog, a fyddai’n cynnig cyfle i wyddonwyr o Gymru ddeall mwy am arfordir Cymru, ar y môr a’r amgylchedd ger y môr.

Dywedodd Delyth Jewell AS: “Dylai adnoddau naturiol Cymru gael eu rheoli gan Gymru er budd cymunedau Cymru, nid San Steffan.

“Dyw hyn ddim yn fwy gwir na gyda Stad y Goron – cwmni sydd ag asedau yng Nghymru, gwerth mwy na £600m yn 2021, ac eto mae’r elw ohono’n mynd yn syth i Drysorlys y Deyrnas Unedig.

“Dylid cadw elw a wneir o adnoddau naturiol Cymru yng Nghymru i hybu ein heconomi, nid un Trysorlys y Deyrnas Unedig.

“Dylai fod mor syml â hynny.

“Mae’n wir yn yr Alban, lle mae’r pwerau hynny wedi cael eu trosglwyddo a’r refeniw o asedau’r Alban bellach yn mynd yn syth i Lywodraeth yr Alban.

“Dyna pam rydyn ni’n galw am ddatganoli’r pwerau hynny i Gymru.

“Gyda’r arian hwnnw, gellid creu miloedd o swyddi gwyrdd sy’n talu’n dda, gellid cynyddu ymchwil i atebion i fynd i’r afael â’r argyfwng hinsawdd, a gellid gwneud y mwyaf o gyfleoedd i elwa o’n hadnoddau naturiol ein hunain.”

“Yn y pen draw, pobol Cymru ddylai allu cyfarwyddo sut sydd orau i elwa o’r cyfle economaidd yna – nid San Steffan, ac mae hyn yn dechrau gyda’r Senedd yn pleidleisio dros gynnig Plaid Cymru i fynnu pŵer dros Stad y Goron.”

Llong ymchwil y Tywysog Madog

Wrth siarad am y Tywysog Madog, llong ymchwil a gomisiynwyd gan Brifysgol Bangor sy’n galluogi gwyddonwyr morol y Deyrnas Unedig i astudio bioleg, cemeg, daeareg a ffiseg y moroedd, dywedodd Dr Michael Roberts, Rheolwr Ymchwil a Datblygu Canolfan Gwyddorau Morol Cymhwysol Prifysgol Bangor: “Mae gan y Tywysog Madog rôl wirioneddol i’w chwarae wrth wneud y mwyaf o fudd Cymru o’i hadnoddau naturiol.

“Mae gan y llong y gallu i ymchwilio i’r amgylchedd ar y môr mewn manylder enfawr – drwy fapio gwely’r môr fel y gallwn ddeall yn well beth mae wedi’i wneud a’r prosesau ffisegol sy’n gweithredu ynddo.

“Mae gennym hefyd y gallu i edrych ar yr amgylchedd agos ar y lan – yr anodd i gael mynediad i ardaloedd gan ddefnyddio cwch bach gyda systemau aml-trawst cludadwy.

“Mae’n bwysig bod y gwaith mapio hwn yn cael ei wneud fel bod gennym well dealltwriaeth o’r amgylcheddau hynny a sut i’w rheoli a’u hecsbloetio mewn ffordd gynaliadwy ac ecogyfeillgar – mae ganddo’r potensial i helpu i ddod â manteision economaidd ac amgylcheddol i Gymru.

“Fodd bynnag, rydym ond yn y sefyllfa hon oherwydd cyllid gan yr Undeb Ewropeaidd.

“Heb gyllid pellach i ddefnyddio hyn i gyd, bydd cyfle yn cael ei golli mewn cyfnod cymharol fyr.”