Mae’r Gweinidog Iechyd Eluned Morgan wedi dweud bod yn rhaid diwygio’r Gwasanaeth Iechyd yng Nghymru er mwyn sicrhau ei ddyfodol.
Daw hyn wedi i alw cynyddol am wasanaethau iechyd ychwanegu at y straen sy’n wynebu’r GIG.
Rhwng 2017 a 2019 roedd bron i 20,000 o bobl yn cael diagnosis o gancr bob blwyddyn yng Nghymru.
Fodd bynnag, yn ôl amcangyfrifon mae’n bosib bydd y ffigwr yn cyrraedd 25,000 erbyn 2040 gyda disgwyl i nifer yr achosion o ddiabetes math 2 hefyd gynyddu 17% erbyn 2035.
Mae disgwyliad oes hirach ac ymddangosiad problemau iechyd mwy cymhleth hefyd wedi cynyddu’r pwysau ar y gwasanaeth.
Angen cymorth y cyhoedd
Mewn cynhadledd i ddathlu 75 mlynedd o’r Gwasanaeth Iechyd, dywedodd Eluned Morgan bod yn rhaid newid a bod angen cymorth y cyhoedd i lunio’r diwygiadau hyn.
“Mae ffordd o weithio’r Gwasanaeth Iechyd wedi newid dros y 75 mlynedd diwethaf, a bydd rhaid iddo ddal i newid os ydyn ni am ei ddiogelu i’r genhedlaeth nesaf,” meddai.
“Mae’r straen sydd ar y system a’r galw am wasanaethau yn fwy nag erioed.
“Fe fydd rhaid inni ofyn cwestiynau anodd am sut rydyn ni’n gwneud y newid yma ac yn addasu i’r pwysau.
“Mae anghenion gofal iechyd Cymru wedi newid. Rydyn ni am i’r cyhoedd a gweithwyr gofal iechyd weithio gyda’i gilydd i greu system lle mae pawb yn deall ei gyfrifoldebau.”
Gofal yn y gymuned
Yn ôl Eluned Morgan, mae angen ailstrwythuro gofal iechyd yng Nghymru drwy sicrhau bod mwy o ofal yn cael ei gynnig yn y gymuned.
Fodd bynnag, dywedodd bod hefyd dyletswydd ar unigolion i reoli eu hiechyd a’u lles.
“Rhan ganolog o hyn yw delio â materion yn ymwneud â’r gweithlu. Mae angen inni ganolbwyntio ar symud gofal allan o ysbytai ac i mewn i’r gymuned, ac ar yr hyn sydd orau er lles y claf,” meddai.
“Ond fe fydd rhaid inni hefyd roi mwy o bwys ar ein cyfrifoldeb ni i geisio cadw’n heini ac yn iach a rheoli ein hiechyd a’n lles ein hunain, pan fo hynny’n bosib’.
“Mae angen i bobl, y Gwasanaeth Iechyd a chymdeithas yn ehangach weithio gyda’i gilydd i’w gwneud yn haws i bawb fyw bywydau iachach.
“Os na wnawn ni hynny, rydyn ni’n gwybod y bydd angen gwneud penderfyniadau anodd iawn o ran pa wasanaethau fydd ar gael yn y dyfodol.”
Newidiadau ar y gweill
Dywedodd bod adnoddau yn barod wedi cael eu symud i gymunedau er mwyn lleihau nifer y bobl sydd angen mynd i’r ysbyty.
Yn ogystal, cyflwynwyd gwasanaeth GIG 111 yn ddiweddar ynghyd a newid yn y gyfraith er mwyn galluogi optegwyr i ddelio gydag ystod fwy eang o broblemau llygaid.
Er hynny, mae gwaith yn parhau i fod ar y gweill er mwyn mynd i’r afael ag anghydraddoldebau iechyd.
Dywedodd bod y Strategaeth Iechyd trawsffurfiol, Cymru Iachach, yn canolbwyntio’n benodol ar unioni anghydraddoldebau.
Ymysg y newidiadau, bydd Cymru hefyd yn dod yn un o’r gwledydd cyntaf i ymgynghori ar gynlluniau i bob corff cyhoeddus asesu’r effaith ar iechyd cyn cyflwyno mesurau newydd.
Cyhoeddodd Eluned Morgan y byddai grŵp annibynnol yn cael ei sefydlu er mwyn adolygu a yw mecanweithiau llywodraethu ac atebolrwydd y Gwasanaeth Iechyd yn addas ar gyfer y dyfodol.
Beirniadaeth gan y Ceidwadwyr
Mae llefarydd iechyd y Ceidwadwyr Cymreig, Russell George, wedi beirniadu’r Gwasanaeth Iechyd yng Nghymru gan ddweud nad oes gan y Llywodraeth “unrhyw gynllun i wrthdroi eu toriad niweidiol i gyllideb ein GIG yng Nghymru eleni”.
“Dim cynllun i hybu gweithlu’r GIG. Dim cynllun i ddileu arosiadau dwy flynedd annerbyniol ar gyfer triniaeth sydd wedi cael eu dileu fwy neu lai mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig,” meddai.
“Mae’r Ceidwadwyr Cymreig eisiau gweld y £1.20 y mae’r Llywodraeth Lafur yn ei dderbyn am bob £1 sy’n cael ei wario ar iechyd yn Lloegr yn cael ei wario ar ein GIG yng Nghymru.
“Mae angen i ni hefyd weld ymrwymiad gan Lafur i hybu’r gweithlu yma, fel y mae’r Prif Weinidog yn ei wneud yn Lloegr i gadw ein rhestrau aros i lawr.”
