Mae Rhun ap Iorwerth wedi pwysleisio bod rhaid i Lywodraeth Cymru “gynnig mwy na geiriau” ar faterion megis HS2, dŵr a datganoli cyfiawnder a phlismona.

Daw’r sylwadau ar ddiwrnod ei sesiwn Cwestiynau’r Prif Weinidog gyntaf ers dod yn arweinydd Plaid Cymru.

Galwodd ar Mark Drakeford i gydnabod nad yw’r Llywodraeth Lafur wedi gwneud unrhyw ymgais ffurfiol i ddatganoli cyfiawnder a phlismona, er ei fod yn safbwynt polisi ers bron i ddegawd.

Daeth Rhun ap Iorwerth yn arweinydd Plaid Cymru ddydd Gwener (Mehefin 16), gan olynu Adam Price, ac mae e wedi beirniadu “dirmyg tuag at ddatganoli” gan y Ceidwadwyr, ond ychwanegodd nad yw Llywodraeth Lafur Cymru “heb rym” chwaith.

‘Cymru fwy uchelgeisiol, tecach, gwyrddach a mwy llewyrchus’

“Mae hi’n anrhydedd cael fy ngalw fel arweinydd Plaid Cymru i ddal Llywodraeth Cymru a Phrif Weinidog Cymru i gyfrif,” meddai Rhun ap Iorwerth yn y Senedd.

“Efo’ch caniatad, Llywydd, mi fyddwn i’n licio diolch i’m cyd-Aelodau ar y meinciau yma am eu cefnogaeth, am y dymuniadau gorau gan Aelodau ar draws y Siambr, a’r dymuniadau lled dda gan arweinydd y Blaid Geidwadol.

“Rydyn ni i gyd yn dod i fan hyn, i’r Senedd—neu mi ddylen ni, yn sicr—efo darlun o’r math o gymdeithas rydyn ni eisiau gweithio tuag ati, ac i fi mae hynny’n cynnwys gweledigaeth glir o sut Gymru dwi’n dyheu amdani hi.

“Mae’r Gymru rwy’n ymdrechu amdani yn fwy uchelgeisiol. Mae’n decach. Mae’n wyrddach.

“Mae’n fwy llewyrchus.

“Mae’n wlad annibynnol a chysylltiedig, sy’n gosod ei chwrs ei hun ac yn chwilio am bartneriaethau newydd.

“Mae’n daith, ac rwy’n gwahodd y Prif Weinidog i weithio gyda mi tuag at y weledigaeth honno, hyd yn oed os nad yw ef ei hun wedi’i argyhoeddi i’r graddau sydd gennyf yn ein galluoedd fel cenedl.

“Rwy’n ei wahodd i wthio ein ffiniau fel cenedl.

“Felly, ar fater mwy o bwerau yn gyffredinol, cymryd mwy o gyfrifoldeb, a yw’n cytuno â’r egwyddor o ‘os nad ydych yn gofyn, nid ydych yn cael’?”

Dim rwystr i ddatganoli

“Cyn belled ag y mae dyfodol Cymru yn y cwestiwn, mae llawer yn yr hyn a ddywedodd Rhun ap Iorwerth a fyddai’n uchelgais a rennir gan lawer o bobol ar draws y rhan hon o’r Siambr, ac edrychaf ymlaen at barhau i weithio gydag ef a chydag Aelodau eraill o’i blaid fel rhan o’r cytundeb cydweithredu yr ydym wedi’i lywio’n llwyddiannus yn ystod y 18 mis cyntaf, ac mae gennym lawer iawn o waith pwysig i’w gyflawni yn ail hanner y cytundeb hwnnw,” meddai Mark Drakeford wrth ymateb.

“Atebaf y cwestiwn penodol fel hyn, Lywydd.

“Mae adroddiad Gordon Brown, a gomisiynwyd gan fy mhlaid fel prosbectws ar gyfer y Llywodraeth Lafur nesaf, pryd bynnag y bydd hynny’n dod, yn dweud nad oes unrhyw reswm pam na ddylai unrhyw beth sydd wedi’i ddatganoli i’r Alban ddim cael ei ddatganoli i Gymru, pe bai hynny’n ddymuniad y Senedd.

“Ac rwy’n meddwl bod hynny’n darparu llwybr i ateb y cwestiwn a gododd Rhun ap Iorwerth.

“Os yw’r Senedd am ofyn i bwerau sydd eisoes wedi’u datganoli mewn rhan arall o’r Deyrnas Unedig gael eu harfer yma, mae adroddiad Gordon Brown yn dweud na ddylai fod unrhyw rwystr i hynny rhag digwydd.”

‘Rhaid iddo fod yn fwy na geiriau’

Diolchodd Rhun ap Iowerth am y croeso, gan ddweud ei fod o ddifrif am gydweithio.

“Rwy’n falch bod y Prif Weinidog yn cytuno â ni yn awr ar yr egwyddor sylfaenol ynghylch y mater penodol hwnnw,” meddai am ddatganoli mwy o bwerau.

“Ond rydw i eisiau ei wthio am fwy, ac rwy’n siŵr y byddai’n disgwyl i mi fod eisiau ei wthio am fwy.

“Gyda’r Ceidwadwyr, rwy’n deall.

“Fel plaid, prin y gallant guddio eu dirmyg at ddatganoli, yn union fel y maen nhw wedi dangos bod ganddyn nhw egwyddorion sylfaenol uniondeb ac ymddiriedaeth mewn dirmyg.

“Mae’n anhygoel, onid yw, bod mwyafrif o ASau Ceidwadol Cymru i bob pwrpas wedi ochri â Boris Johnson neithiwr drwy beidio â phleidleisio ar yr adroddiad hwnnw yn Nhŷ’r Cyffredin.

“Byddech wedi meddwl mai dyna oedd y lleiaf y gallen nhw fod wedi’i wneud i geisio cael rhywfaint o brynedigaeth.

“Ond yn ôl at y pwerau hynny.

“Lle mae cydgyfeirio a chydgyfeirio gwirioneddol rhwng y Prif Weinidog a minnau, ar ddŵr, oes, ond ar gyllid HS2 a materion eraill—rwy’n croesawu hynny’n wirioneddol.

“Ond mae’n rhaid iddo fod yn fwy na geiriau.”