Mae Cymdeithas yr Iaith yn dweud bod ymateb Julie James, Gweinidog Newid Hinsawdd Cymru, i argymhellion ymchwiliad i Asedau Cymunedol yn gymysg.

Daeth sawl argymhelliad o’r adroddiad, fel a ganlyn:

  • cymryd camau i sefydlu comisiwn i sbarduno ffordd newydd o feddwl am berchnogaeth gymunedol ar dir ac asedau yng Nghymru
  • gwneud trefniadau ar gyfer rhoi ystyriaeth i p’un a ddylai grwpiau cymunedol sy’n bodloni meini prawf y cytunwyd arnynt allu cychwyn y broses o drosglwyddo asedau eu hunain.
  • ei gwneud yn gliriach fod y broses drosglwyddo yn berthnasol i bob corff cyhoeddus, nid llywodraeth leol yn unig.
  • ystyried sut mae modd eu cryfhau i roi eglurder a sicrwydd i awdurdodau lleol ar asesu buddion gwerth cymdeithasol trosglwyddo ased.
  • sefydlu pecyn cymorth wedi’i gydgysylltu i gefnogi cymunedau sy’n ceisio prynu neu brydlesu tir neu asedau.
  • sefydlu rhwydwaith cymheiriaid trosglwyddo asedau i alluogi grwpiau cymunedol i hwyluso rhannu profiadau ac arfer gorau â’i gilydd.
  • sefydlu cronfa benodol i Gymru ar gyfer prosiectau tai cymunedol sy’n debyg i’r cronfeydd sydd ar gael yn Lloegr a’r Alban.

Ymateb

“Mae Llywodraeth Cymru yn gryf o blaid cymunedau yn rheoli asedau pan fydd yn briodol iddynt wneud hynny ac mae digon o gefnogaeth yn lleol,” meddai Llywodraeth Cymru, wrth ymateb i’r adroddiad.

“Gwnaethom weld pwysigrwydd penodol yr asedau hyn yn ein cymunedau yn ystod y pandemig.

“Rydym yn cydnabod bod yr argyfwng costau byw rydym yn ei wynebu ar hyn o bryd yn her arall i gymunedau a darparwyr gwasanaethau cyhoeddus.

“Mae’n dda gennym weld bod yr adroddiad yn cydnabod bod asedau sy’n cael eu rheoli gan gymunedau’n gallu arwain at fanteision sylweddol.

“Mae’r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol a’r Gweinidog Newid Hinsawdd yn arwain ein hymrwymiad i atgyfnerthu ein gwaith ymgysylltu â chymunedau a dysgu o’r arferion gorau.

“Ym mis Gorffennaf eleni gwnaethom gyhoeddi Datganiad Ysgrifenedig yn amlinellu eu bwriadau yn y maes hwn.

“Rydym eisoes wedi sefydlu Bwrdd Trawslywodraethol ar Bolisi Cymunedau, ac wedi dechrau gweithio ar sut rydym yn gallu atgyfnerthu’r ffordd rydym yn gweithio gyda chymunedau.

“Mae cwmpas y gwaith hwn yn ehangach o lawer na’r gwaith o gefnogi’r asedau eu hunain – mae hefyd yn cydnabod arwyddocâd yr asedau hynny wrth rymuso ein cymunedau.

“Mae adeiladau cymunedol a mannau gwyrdd yn darparu ffocws pwysig ar gyfer cynnal cymunedau a’u llesiant.

“Mae’r Pwyllgor wedi herio pa mor effeithiol yw’r trefniadau presennol wrth rymuso cymunedau Cymru i gaffael neu reoli asedau a gwasanaethau cyhoeddus o fewn y cymunedau hynny.

“Rydym wedi cyhoeddi polisi a chanllawiau ar gyfer trosglwyddo asedau cyhoeddus i grwpiau cymunedol.

“Mae gan rai awdurdodau lleol eu polisïau eu hunain – ond nid pob un; a chydnabyddir bod rhai yn dangos arferion da – ond nid pob un.

“At ei gilydd ystyrir bod y dull hwn yn cael ei reoli o’r brig i lawr, a honnir ei fod yn aneffeithiol wrth rymuso cymunedau ar lawr gwlad.

“Nid ydym yn cytuno â’r asesiad hwn yn llwyr, ond rydym yn cydnabod bod anghysondebau yn y ffordd mae’r polisi hwn yn cael ei weithredu, a bod gennym rywfaint o ddylanwad yn y maes hwn.”

Buddsoddi mewn cymunedau’

Mae Cymdeithas yr Iaith yn galw am:

  • hawl i gartre’n lleol
  • cynllunio ar gyfer anghenion lleol
  • grymuso cymunedau
  • blaenoriaethu pobol leol
  • rheoli’r sector rhentu
  • cartrefi cynaliadwy
  • buddsoddi mewn cymunedau

“Mae gyda ni gynigion ar gyfer Deddf Eiddo sy’n cynnwys grymuso a buddsoddi mewn cymunedau,” meddai Jeff Smith, cadeirydd Grŵp Cymunedau Cymdeithas yr Iaith.

“Mae’n galonogol felly bod y Gweinidog wedi cytuno i argymhellion i ystyried diweddaru canllawiau ar Drosglwyddo Asedau Cymunedol a deddfu i rymuso cymunedau.

“Ond camau bach yw’r rhain a bydd Comisiwn newydd yn cael ei sefydlu i ystyried nifer o’r pethau hyn.

“Fydd dim modd deddfu yn ystod tymor y Senedd yma felly.

“Roedden ni’n siomedig o ddarllen hefyd bod y Gweinidog yn gwrthod y syniad o gronfa benodol i Gymru ar gyfer prosiectau tai cymunedol.

“Mae cronfeydd tebyg ar gael yn Lloegr a’r Alban, a heb gyllid bydd yn fwy anodd i grwpiau cymunedol wneud defnydd o unrhyw newidiadau i ganllawiau neu ddeddf newydd sydd yn rhoi mwy o gyfleoedd.”

Deddf Eiddo

Mae Cymdeithas yr Iaith wedi diweddaru eu cynigion Deddf Eiddo, sydd bellach yn rhoi mwy o bwyslais a mwy o rym i gymunedau.

“Mae ein Deddf Eiddo ni yn cyflwyno Hawl Gymunedol i Brynu er mwyn i grwpiau cymunedol brynu tir ac eiddo ar gyfer defnydd cymunedol; yn rhoi pwerau i awdurdodau lleol gynnig benthyciadau a grantiau neu fuddsoddi mewn mentrau dan arweiniad y gymuned; ac yn rhoi pwerau i Lywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol fuddsoddi mewn cronfa i gynnig benthyciadau llog isel i bobl leol a mentrau cymunedol i brynu cartref,” meddai.