Mae Dyfodol i’r Iaith wedi anfon cyfres o gwestiynau ynghylch adeiladu tai newydd at nifer o awdurdodau lleol yng Nghymru, gan holi pa fath o dai sy’n cael eu hadeiladu, ar gyfer pwy a pha ystyriaeth sy’n cael ei rhoi i effaith yr adeiladu ar ardaloedd lle mae o leiaf 25% o’r boblogaeth yn siarad Cymraeg.

Yr awdurdodau lleol dan sylw yw Gwynedd, Ynys Môn, Ceredigion, Sir Gaerfyrddin, Conwy, Powys, Penfro a Chastell-nedd Port Talbot.

“Mae’r pwynt cyffredinol am ddigonedd y stoc tai cyffredinol yn cael ei wneud gan ymchwil Ian Mulheirn, uwch swyddog ym mudiad “Renewing the Centre”,” meddai Wyn Thomas ar ran y mudiad.

“Mae’r gwaith hwn yn dangos bod digon o dai fel cyfanswm, ond mai’r angen yw canolbwyntio ar anghenion penodol megis tai fforddiadwy.

“Mae tai gwag a thai ar werth ymhlith yr aneddiadau sydd ar gael i’w haddasu yn gartrefi.

“Mae angen talu llawer mwy o sylw i’r stoc tai lleol a blaenoriaethu anghenion cymunedau lle mae’r Gymraeg yn iaith gymunedol.”

Effaith ail gartrefi a thai gwyliau

Yn ôl Heini Gruffudd, sydd hefyd o fudiad Dyfodol i’r Iaith, mae’r siroedd dan sylw yn “amrywiol eu hanghenion, ac mae amrywiaeth o fewn y siroedd”.

“Mae ail gartrefi a thai gwyliau’n effeithio’n fawr ar ardaloedd i wahanol raddau,” meddai wrth golwg360.

“Yr hyn sy’n arwyddocaol yw bod y siroedd o dan sylw naill ai wedi colli poblogaeth neu wedi aros yn eu hunfain fwy neu lai dros y deng mlynedd diwethaf.”

 

Mae Ceredigion wedi colli 5.8% o’i phoblogaeth, meddai, Gwynedd wedi colli 3.7% o’i phoblogaeth, Ynys Môn 1.2% a Chonwy 0.4%.

“Mae’r rhesymau am hyn yn amrywiol,” meddai wedyn.

“Pobol ifanc yn symud allan i gael gwaith, poblogaeth hŷn yn marw.

“Er hyn, mae cynlluniau codi tai gan y siroedd hyn, ac os yw’r boblogaeth gynhenid yn lleihau, mae posibilrwydd uchel mai cynnydd mewnddyfodiaid fyddai effaith codi tai ar raddfa fawr.

“Mae prisiau tai’n gyffredinol yn ardaloedd gorllewinol Cymru y tu hwnt i afael poblogaeth leol, a hyn yn un ffactor sy’n gyrru pobol ifanc o’r mannau hyn.

“Diddordeb Dyfodol felly yw y dylai’r adeiladu ganolbwyntio ar wasanaethu anghenion pobol leol, gyda thai cymdeithasol yn flaenoriaeth.”

Nifer yr ail dai a thai gwyliau yng Nghymru

Mae 23,974 o ail gartrefi a thai gwyliau yng Nghymru, wedi’u rhannu fesul ardal fel a ganlyn:

Ynys Môn 2,208 (tua 8% o’r holl dai)

Gwynedd 4,720 (tua 9% o’r holl dai) ( i lawr o 5,098 y llynedd – effaith codi treth uwch o bosib)

Conwy 1,155

Dinbych 397

Ceredigion 1,342 (tua 5.5%)

Penfro 1,715

Sir Gâr 4,216

CNPT 495

Yn Abersoch, mae 39.8% o’r tai yn ail dai.

Gan gynnwys tai gwyliau, mae 46% o dai Abersoch heb fod yn gartrefi cyntaf, ac mae’r ffigwr yn gostwng i 43% yn Aberdyfi a 34% ym Meddgelert.

Yn 2020-21 roedd 44% o’r dai a gafodd eu gwerthu yn Nwyfor Meirionnydd yn ail gartrefi neu’n dai gwyliau.

Yr ateb posib

Yn ôl Heini Gruffudd, mae gan lawer o siroedd rai miloedd o dai gwag sy’n segur.

“Mae angen dod â rhain yn ôl i’r farchnad dai cyn codi rhai newydd,” meddai.

“Mae modd i siroedd brynu tai sydd ar werth a thai gwag, a’u gosod i bobol leol. Mae Gwynedd newydd gyhoeddi cynllun blaengar i wneud hyn.

“Mae Gwynedd yn rhoi cymorth i bobol leol i brynu ac adnewyddu tai.”

Ond beth am y tu allan i’r Fro Gymraeg draddodiadol, felly?

“Tra bod y pwyslais ar Ynys Môn, Gwynedd, Ceredigion a Chaerfyrddin fel y siroedd mwyaf Cymraeg, mae rhannau Cymraeg ym Mhenfro, Dinbych a Chastell-nedd Port Talbot, ac mae angen hyrwyddo polisi tai blaengar yn y mannau hyn hefyd,” meddai Heini Gruffudd wedyn.