Fe fydd Prifysgol Aberystwyth yn croesawu archif o eiddo personol y bardd David James Jones, sy’n cael ei adnabod fel Gwenallt, mewn digwyddiad arbennig heddiw (dydd Llun, Mawrth 21).

Cafodd y gwrthrychau eu rhoi yn arbennig i’r Brifysgol gan deulu’r bardd, a oedd yn fyfyriwr ac yn ddarlithydd yno yn ystod ei fywyd.

Fe fyddan nhw’n bresennol yn y digwyddiad, sy’n cael ei gynnal ar Ddiwrnod Barddoniaeth y Byd 2022.

Ymhlith y casgliad mae nifer o’r eitemau o’r cyfnod pan oedd yn garcharor am ei fod yn wrthwynebydd cydwybodol yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf.

Lluniau o Gwenallt

Mae llawysgrifau, gan gynnwys llythyron personol a dyddiadur, hefyd wedi dod i ddwylo’r Brifysgol yn ddiweddar, ac fe fydd myfyrwyr a staff yn gallu eu defnyddio nhw wrth gynnal ymchwil yn y dyfodol.

Casgliad newydd

“Roedd hi’n ddymuniad gan Mam-gu a Mam fod papurau Dad-cu yn cael eu cadw’n ddiogel,” meddai ei wyres Elin Gwenallt Jones.

“Mae rhan fawr o’r archif eisoes yn y Llyfrgell Genedlaethol.

“Wrth glirio tŷ Mam fodd bynnag, daeth nifer o eitemau newydd i’r golwg.

“Roeddwn yn awyddus iawn i sicrhau eu bod nhw hefyd yn cael eu cadw a’u rhannu’n ehangach”.

Mae’r bardd Mererid Hopwood, Athro’r Gymraeg ac Astudiaethau Celtaidd ym Mhrifysgol Aberystwyth, wedi croesawu’r casgliad.

Casgliad o eiddo personol

“Mae nifer o’n myfyrwyr wedi astudio gwaith Gwenallt yn yr ysgol cyn dod atom ni, ond mae gallu rhannu’r gwrthrychau hyn â nhw, a dangos llawysgrifen y bardd, yn dod â gwefr ac arwyddocâd arbennig i’r geiriau,” meddai wrth golwg360.

“Mae’r archif newydd yn sicr yn galw am waith dadansoddi ysgolheigaidd manwl.

“Rydym yn hynod ddiolchgar i Elin a’r teulu am y rhodd hael hwn.”

‘Un o feirdd mwyaf dylanwadol Cymru’

Ymhlith yr eitemau mae dyddiadur Gwenallt yn ystod ei ymweliad â Chaersalem – taith a ysbrydolodd y gerdd enwog, ‘Y Coed’ – yn ogystal â’i fathodyn carchar.

Bydd yr eitemau diweddaraf yn cael eu diogelu gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru.

Ei dystysgrif gradd doethur mewn llên

“Mae’r Llyfrgell Genedlaethol yn falch iawn o dderbyn ychwanegiad i bapurau Gwenallt a ddiogelwyd gan ei deulu,” meddai’r Prif Weithredwr Pedr ap Llwyd.

“Trwy astudio’r deunydd yma gallwn edrych o’r newydd ar fywyd a gwaith un o feirdd mwyaf dylanwadol Cymru.

“Mae’r deunydd yn cynnwys llythyrau, ffotograffau a nodiadau a fydd yn werthfawr iawn i astudiaethau pellach o fywyd a gwaith bardd a oedd yn adlewyrchu syniadau a chynnwrf yr ugeinfed ganrif yn ei farddoniaeth.

“Mae’r rhodd yma yn ychwanegol at lawysgrifau, sgriptiau, a nodiadau Gwenallt sydd yma eisoes, ynghyd â deunydd yn ymwneud â ‘Chymdeithas yr Hwrddod’, a ffurfiwyd gan Gwenallt ac Idwal Jones yn Aberystwyth.”