Mae ymgyrchydd a fu’n rhan o brotest fawr yn Efrog Newydd tros Ddeddf Iaith Wyddeleg newydd dros y penwythnos wedi mynegi ei ddicter bod Gwyddelod yn dal i aros.
Ddydd Sul (Ionawr 2), fe wnaeth ymgyrchwyr ymgasglu y tu allan i adeilad Conswlaeth Prydain yn Efrog Newydd yn cefnogi’r alwad i gael Deddf Iaith Wyddeleg newydd.
Mae hynny wedi bod yn ddyhead hir gan nifer o bobol ar ynys Iwerddon, ond mae diffyg gweithredu gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig yn atal y ddeddf rhag cael ei chyflwyno.
Cafodd yr hawliau eu cydnabod gyntaf yng Nghytundeb Gwener y Groglith yn 1998, ac eto yn 2006 fel rhan o Gytundeb St Andrews, cytunodd y Llywodraeth i ddeddfu yn San Steffan i gyflwyno Deddf Iaith er mwyn gwarchod hawliau siaradwyr.
Yn 2020, cafodd cytundeb Degawd Newydd, Dull Newydd ei lofnodi, a gwelodd hynny lywodraeth Gogledd Iwerddon yn cael ei ailsefydlu yn Stormont.
Roedd y cytundeb hwnnw, yn ailadrodd yr addewid i gyflwyno deddf yng ngogledd yr ynys, ond mae’n debyg bod plaid y DUP yn atal hynny rhag gallu digwydd.
Hefyd, dywedodd Brandon Lewis, un o weinidogion San Steffan, ym mis Hydref y byddai’n cyflwyno deddfwriaeth, ond dydy hynny ddim wedi digwydd chwaith.
Dim ond Gogledd Iwerddon o blith gwledydd Prydain sydd heb unrhyw ddeddf bellach i amddiffyn hawliau iaith leiafrifol, wedi i’r Gymraeg a’r Aeleg gael eu cydnabod gan lywodraethau datganoledig Cymru a’r Alban.
Na chéad ghrianghraif ón Agóid ar son Cearta Teanga agus Achta Ghaeilge ag Consalacht na Breataine i Nua-Eabhrac inniu… [Buíochas do Bhreandán Ó Fiaich]
The first photographs from the Protest for Language Rights & an Irish Language Act at @UKinNewYork… [Thanks to @bfmirish] pic.twitter.com/Hx4BQcJyMw— Cumann Uí Chléirigh (@BrooklynGaelic) January 3, 2022
Ymgyrchu
Gwelodd y brotest ddydd Sul (2 Ionawr) bobol, gan gynnwys Gwyddelod ac Americanwyr o dras Wyddelig, yn dod at ei gilydd i gefnogi’r ymdrechion i sicrhau Deddf Iaith.
Cafodd y brotest ei threfnu gan Cumann Uí Chléirigh, sy’n byw yn Brooklyn, ar ran mudiad iaith Conradh na Gaeilge, sy’n brwydro dros hawliau’r Wyddeleg yn Iwerddon ac yn fyd-eang.
Yn ôl Brendan Fay, a fu yn y brotest, roedden nhw’n galw am “gyfres o gyfreithiau fel eu bod nhw’n gallu siarad eu hiaith, ac sy’n parchu’r iaith Wyddeleg”.
“Mae ein hanes ynghlwm â gwladychiaeth, gyda chyfreithiau sydd wedi gormesu ein hawliau i siarad, ac ein hunaniaeth,” meddai.
“Rydyn ni yma yn 2022 yn galw am yr hawl a gafodd ei addo yng Nghytundeb Gwener y Groglith, yn trafod parch at ein diwylliant, iaith, ac rydyn ni’n parhau i ddisgwyl am y ddeddf hon i gael ei phasio.
“Rydych chi’n eistedd ar y trên yn Efrog Newydd ac yn clywed pobol o bob cwr o’r byd yn siarad eu hiaith eu hunain, ond eto mae Gwyddelod efo teimladau cymysg am hynny oherwydd dydy llawer ohonom ni’n methu â siarad yn rhugl fel llawer o gwmpas y byd.
“Pam hynny? Oherwydd bod cyfreithiau yn ein hatal ni.
“Felly byddai’r ddeddf hon yn rhoi parch a chefnogaeth gyfartal i’r iaith Wyddeleg.”
Statws uwch yn Ewrop
Hefyd dros y penwythnos, fe wnaeth yr Undeb Ewropeaidd roi statws uwch i’r iaith Wyddeleg, sy’n golygu ei bod hi’n cael ei hystyried yn gyfartal â holl ieithoedd swyddogol eraill yr Undeb.
Fe alwodd Michael D Higgins, Arlywydd Iwerddon, hynny yn “gyflawniad sylweddol” ac yn “gydnabyddiaeth bwysig” o hunaniaeth ieithyddol y wlad.
