Union 59 mlynedd yn ôl, ar Fedi 21 yn 1964, daeth ynys Melita’n genedl annibynnol o’r Deyrnas Unedig, ac mae academydd blaenllaw yn dadlau bod gwersi i’w dysgu o’r hanes pe bai’r Alban yn ennill ei hannibyniaeth.

Yn The National Scotland, mae’r Athro Justin Borg-Barthet, sy’n Athro yng Nghyfreithiau’r Undeb Ewropeaidd ym Melita ym Mhrifysgol Aberdeen, yn dadlau na fyddai neb ar yr ynys yn ystyried pleidleisio dros refferendwm ar ailymuno â’r Deyrnas Unedig erbyn hyn.

Ond yn 1959, meddai, roedd The Times yn adrodd na allai Melita “fyw ar ei phen ei hun” – er ei fod yn cydnabod fod yr hanes yn “fwy cymhleth” na hynny hefyd.

Sut y daeth Melita’n annibynnol?

Cyn 1964, doedd ynys Melita heb fod yn genedl annibynnol ers ei sefydlu.

Cafodd ei rheoli gan nifer o ymerodraethau, gan gynnwys yr Ymerodraeth Brydeinig, a daeth yn diriogaeth y goron yn 1813.

Serch hynny, mae gan drigolion yr ynys eu hunaniaeth eu hunain ac mae hynny ynddo’i hun wedi hollti barn y trigolion hynny ynghylch pwy ddylai fod yn eu rheoli nhw.

Ond chawson nhw mo’r cyfle drwy gydol yr ugeinfed ganrif i leisio’u barn mewn refferendwm ar ymreolaeth.

Tra bod rhai yn credu y dylai Melita fod o dan reolaeth yr Eidal cyn i’r wlad ymosod arnyn nhw yn 1940, mae eraill sy’n cefnogi’r syniad o fod yn rhan o’r Deyrnas Unedig.

Mewn refferendwm yn 1957, pleidleisiodd 77% o bobol dros ymuno â’r Deyrnas Unedig, ond cafodd y bleidlais ei diddymu’n ddiweddarach gan nad oedd y Blaid Genedlaethol wedi cymryd rhan ynddi.

Yn ôl yr Athro Justin Borg-Barthet, roedd y Blaid Lafur a’r Blaid Genedlaethol yn teimlo y dylai Melita fod yn genedl annibynnol ond roedd dadlau ynghylch i ba raddau y dylai fod yn annibynnol neu’n rhan o’r Eidal.

Yn 1961, cafodd Cyfansoddiad newydd ei fabwysiadu ac roedd hwnnw’n ragflaenydd i’r Cyfansoddiad ar annibyniaeth gafodd ei lunio yn 1964, y flwyddyn y cafodd refferendwm ei gynnal yn gofyn i drigolion yr ynys a oedden nhw’n cymeradwyo’r Cyfansoddiad yn hytrach na gofyn a oedden nhw eisiau bod yn annibynnol.

Pleidleisiodd 54.5% dros y Cyfansoddiad.

Gwlad economaidd gref…

Yn ôl yr Athro Justin Borg-Barthet, dydy trigolion Melita ddim bellach eisiau colli eu hannibyniaeth, yn bennaf am resymau economaidd, gyda’r economi yno’n un gref ar hyn o bryd.

Dywed fod y syniad cyn 1964 na allai Melita oroesi fel gwlad annibynnol yn “nonsens llwyr”, gan ddadlau bod annibyniaeth yn rhoi “hyblygrwydd” a “diniweidrwydd” i genhedloedd annibynnol newydd.

“Maen nhw’n agored i bwysau mewnol ac allanol, ond maen nhw’n gallu ymateb yn gyflym iawn oherwydd eu bod nhw’n fach,” meddai.

“Mae hynny’n wir am Felita ac fe fyddai’n wir am Alban annibynnol.”

…ond gwleidyddol wan ar adegau

Serch hynny, fe fu adegau yn hanes Melita annibynnol pan fu’n wleidyddol wan a threisgar.

Yn 2017, cafodd y newyddiadurwraig wrth-lygredd Daphne Caruana Galizia ei llofruddio gan ddefnyddio bom car, a hynny ar ôl iddi gyhuddo nifer o bobol flaenllaw o lygredd, gan gynnwys gweinidogion o’r llywodraeth.

Arweiniodd y digwyddiad hwnnw at etholiad cyffredinol cynt na’r disgwyl, wrth i Joseph Muscat, y prif weinidog ar y pryd, gael ei gysylltu â sgandal Papurau Panama yn ymwneud â helynt trethi cudd.

Tyfu wnaeth economi Melita dros y 60 mlynedd diwethaf, yn ôl yr Athro Justin Borg-Barthet, ond mae’r darlun gwleidyddol dros y cyfnod hwnnw wedi amrywio’n fawr.

Sut all yr Alban ddysgu gwersi?

Yn ôl yr academydd, mae angen i’r Alban feddwl sut y byddai’n ymdopi â heriau tebyg, gan gynnwys rhoi gormod o rym i un blaid lywodraeth.

Ond dywed na ddylai hynny fod yn broblem i’r Alban.

“Dydy’r Alban ddim yn agored i hynny, diolch byth, oherwydd bod ganddi system sydd bron iawn yn sicrhau pliwraliaeth,” meddai.

Yn economaidd, ddylai’r Alban ddim poeni am ddefnyddio’r Ewro fel arian swyddogol, meddai.

Cafodd banc canolog Melita ei sefydlu yn 1968, ond roedden nhw’n defnyddio’r bunt Brydeinig a doler Sisili tan 1972.

Daeth punt Melita i fod, a chafodd enw’r arian ei newid i’r lira yn 1983 cyn iddi ymuno â’r Undeb Ewropeaidd yn 2008 a mabwysiadu ei harian ei hun.

Roedd hynny’n gam positif, yn ôl yr Athro Justin Borg-Barthet, sy’n dadlau na ddylai’r Alban ofni troi at yr Ewro – neu i’r gwrthwyneb – chwaith.

Dywed fod y drafodaeth ynghylch yr Ewro – “yn bennaf i’r de o Berwick (Lloegr)” – yn un “chwerthinllyd”.

“Dydy’r un wladwriaeth erioed wedi cael ei gorfodi i mewn i’r Ewro, mae’n gwestiwn a fydden nhw’n gallu neu eisiau,” meddai, gan ychwanegu fod yr Ewro’n “sefydlog”, sydd ddim bob amser yn wir am arian cenhedloedd bychain eu hunain.

Y frenhiniaeth

Cwestiwn arall, yn ôl yr erthygl, yw a fyddai Alban annibynnol yn parhau dan reolaeth Brenin neu Frenhines Lloegr.

Daeth Elizabeth II yn Frenhines Melita, ac roedd hi’n bennaeth ar y wladwriaeth am ddegawd ar ôl i’r ynys ddod yn annibynnol.

Daeth Melita’n weriniaeth yn 1974, wrth i’r senedd ethol Arlywydd ddaeth yn bennaeth ar y wladwriaeth yn lle’r frenhines, ond mae’n dal yn aelod o’r Gymanwlad.

Tra bod rhai yn teimlo bod diddymu’r frenhiniaeth yn sarhau Elizabeth II, roedd y mwyafrif o blaid sefydlu’r ynys yn weriniaeth ar adeg pan oedd annibyniaeth yn dechrau dod yn fwy poblogaidd fel opsiwn.

Casgliadau

Yn ôl yr erthygl, dydy’r academydd ddim yn gweld unrhyw reswm pam na allai’r Alban fod yn wlad annibynnol.

Ond rhaid iddi “fod yn ymwybodol o’i bregusrwydd fel cenedl fechan pe bai’n dod yn annibynnol”.

Serch hynny, dywed nad oes “unrhyw reswm pam na all gwladwriaethau bychain sefyll ar eu traed eu hunain”.

  • Bydd rali annibyniaeth yn cael ei chynnal yn An Eaglais Bhreac (Falkirk) ddydd Sadwrn (Medi 23), lle mae disgwyl i 2,000 o bobol ymgynnull, gyda rali i ddilyn lle  bydd Kate Forbes o’r SNP ymhlith y siaradwyr, a lle bydd adloniant byw. Bydd rali arall i ddilyn fis nesaf yn Nghaeredin (Hydref 7).