Y clyw yw’r synnwyr cyntaf i ddatblygu yn y groth, a dyna pam fod cerddoriaeth yn cael ei defnyddio fel therapi, yn ôl therapydd cerdd sydd wedi bod yn siarad â golwg360.

Gwelodd Elise Gwilym hyn yn enwedig efo’i phlentyn ei hun yn adnabod cerddoriaeth Countdown y gwrandawodd hi arni pan oedd ei phlentyn yn y groth.

Bu Elise Gwilym yn gweithio efo’r Gwasanaeth Iechyd Gwladol am 14 o flynyddoedd, fel rhan o dîm yn cynnwys seicolegwyr clingol yng Nghanolfan Datblygu Plant ym Mangor, ac yn Therapydd Cerdd yn Nhŷ Gobaith, yr hosbis i blant a phobol ifanc yn y gogledd.

Graddiodd hi mewn Cerddoriaeth o Brifysgol Bangor 1987, cyn mynd yn ei blaen i hyfforddi llais a phiano adref tra bod ei phlant yn ifanc.

Yn 40 oed, gwnaeth hi Ddiploma mewn Therapi Cerdd.

Clywed yn y groth

Wrth i’w clyw ddatblygu, gall babanod adnabod cerddoriaeth yn y groth.

Mae cerddoriaeth yn mynd i bob rhan o’r ymennydd, ac mae gwahanol rannau o’r ymennydd yn gyfrifol am wahanol fathau o ddysgu ac amsugno gwybodaeth.

“Erbyn maen nhw’n 16 i 17 wythnos oed, maen nhw’n gallu clywed,” meddai Elise Gwilym wrth golwg360. “Dydyn nhw ddim yn gallu gweld eto.

“Dydy hwnna ddim yn datblygu nes eu bod nhw’n 23 i 24 wythnos oed.

“Rydym yn hard wired i glywed.

“Maen nhw’n clywed llais y fam pan maen nhw yn y groth, ac maen nhw’n adnabod cerddoriaeth.

“Dywedwch fod y fam wedi bod yn gwrando ar Rownd a Rownd yn rheolaidd, gwnewch chi weld pan mae’r babi wedi cael ei eni ac maen nhw’n clywed y gerddoriaeth yna, maen nhw’n llonyddu ac yn adnabod y gerddoriaeth.

“Gwnaeth hynny ddigwydd i mi.

“Pan oeddwn yn cario’r plentyn cyntaf, Osian, roeddwn yn gwylio Countdown bob dydd.

“Gwnes i roi o o flaen y teledu pan oedd o tua thair wythnos oed, daeth Countdown ymlaen ac aeth o ‘Ah!‘ a jest gwrando ar y gerddoriaeth yma.

“Mae cerddoriaeth yn mynd i bob rhan o’r ymennydd, dim jest rhai rhannau o’r ymennydd fel gweld.

“Mae’n help i greu’r llwybrau niwrolegol rhwng un rhan o’r ymennydd a’r llall.

“Mae rhan chwith yr ymennydd yn delio gyda rhesymeg, rhythm a phatrymau syml.

“Mae ochr dde’r ymennydd yn delio gydag emosiwn, traw a sut rydym yn teimlo, yn fras.

“Yn y blaen, yn y front cortex, mae’r pethau mwy cymhleth fel iaith a rhythmau mwy cymhleth, a chof.

“Mae cerddoriaeth yn cyrraedd pob un o’r rhain, ac yn help i greu naill ai llwybrau niwrolegol newydd neu i gryfhau’r llwybrau sy’n bodoli’n barod.”

Plant yn arwain y therapi

A hithau wedi gweithio i’r Gwasanaeth Iechyd Gwladol a Thŷ Gobaith, mae Elise Gwilym wedi gweithio â phlant a phobol ifanc o bob oedran mewn gwahanol ffyrdd.

“Wrth gwrs roedd y ddwy swydd yn wahanol iawn i’w gilydd,” meddai.

“Roedd yn amrywiol iawn yn Nhŷ Gobaith.”

Dywed ei bod hi’n defnyddio Therapi Cerdd mewn ffordd oedd yn galluogi’r plant i arwain eu therapi eu hunain, a’i bod hi’n “hwyluso” hynny.

“Weithiau roedd yn ddatblygiadol, lle roeddwn yn datblygu sgiliau sgwrsio trwy’r gerddoriaeth,” meddai.

“Gyda’r plant hŷn, y plant yn eu harddegau, roedd yn eu galluogi nhw eto i greu cerddoriaeth ar y cyfrifiadur yn defnyddio Garage Band neu Logic i wneud beth bynnag roedden nhw eisiau ei wneud.

“Yn y gwaith efo Canolfan Datblygu Plant, roedd y plant ar y sbectrwm awtistiaeth ac roedden ni’n gallu eu cael nhw mor ifanc â dwy oed.

“Gorau i gyd y ‘fenga ydyn nhw, oherwydd roedd hynny’n waith datblygiadol.

“Felly bydden ni ar allweddellau, a bydden ni’n hyfforddi Mam neu Dad neu’r prif hyfforddwr un-i-un, er enghraifft sut i gyfathrebu gyda’r plentyn.”

Dau berson yn cael yr un syniad

Gyda phlant ar y sbectrwm awtistiaeth yn aml yn byw “yn eu byd bach eu hunain”, mae clywed a deall cerddoriaeth yr un pryd â rhywun arall yn gallu agor y byd cyfathrebu i fyny iddyn nhw.

“Beth dydyn nhw ddim wedi sylweddoli ydy ei bod hi’n bosib iddyn nhw gael syniad yn eu pen nhw ac i berson arall gael yr un syniad hefyd,” meddai Elise Gwilym wedyn.

“Mae cerddoriaeth yn effeithiol am sawl rheswm.”

Un rheswm yw ei bod yn dysgu plant fod modd i ddau berson gael yr un syniad ar yr un pryd.

“Byddai plentyn a’r fam a’r tad yn dod mewn i’r ystafell, a bydden i’n dweud wrth y rhiant, beth bynnag fyddai’r plentyn yn ei wneud, dywedwch fod y plentyn yn tynnu hosan neu’n tapio’i fys, ‘Gwnewch yr un peth’ i’r plentyn gael deall.”

“Yn raddol, maen nhw’n dod i ddeall dydyn nhw ddim yn bodoli yn eu byd bach eu hunain.”

Adlewyrchu emosiwn

Rheswm arall pam fod cerddoriaeth yn effeithiol yw ei bod yn ennyn emosiwn yn y sawl sy’n gwrando.

“Mewn ffilmiau du a gwyn ar y teledu, rhai rili cynnar, byddai rhywun ar y piano mewn sinema go iawn yn actually creu cerddoriaeth i gyd-fynd â ffilmiau du a gwyn yn wreiddiol,” meddai Elise Gwilym.

“Pwynt y gerddoriaeth oedd adlewyrchu’r emosiwn ac adlewyrchu beth oedd yn digwydd.

“Wrth gwrs, mae popeth yn cael ei recordio dyddiau yma.”

Ond sut mae hynny’n berthnasol i Therapi Cerdd, tybed?

“Beth bynnag fydd y plentyn yn ei wneud, dywedwch ei fod e’n tapio, byddwn ni’n adlewyrchu hwnna yn y gerddoriaeth,” meddai.

Mae’r gerddoriaeth sy’n cael ei ddefnyddio gan Elise Gwilym yn cael ei chyfleu drwy ystumiau – er enghraifft, sut mae rhywun yn cerdded.

“Os yw e’n cerdded gydag egni, mae’r sŵn yn uwch, a thema neu fotif mwy egnïol yn cael ei ddefnyddio,” meddai, gan leisio sut fyddai’r curiadau’n swnio.

“Byddai’r plentyn wedyn yn ymateb i hyn, ac yn trio pethau allan, a’r rhiant hefyd gyda fi’n gwneud yr un peth.

“Roedd gyda fi stoc o fotifs neu themâu cerddorol, ond o fewn hynny roedd yn hollol fyrfyfyr.

“Felly trwy’r amser roeddwn i’n bod yn greadigol iawn ac yn hwyluso’r plentyn, wedyn roedden nhw’n dod lan gyda syniadau newydd.

“Roedd y stages roeddwn yn mynd drwyddyn nhw’n ddiddorol iawn, a dyma’r un sgiliau sydd eu hangen ar gyfer cynnal sgwrs.

“Beth bynnag roeddwn i’n ei wneud, roeddwn yn ei adlewyrchu fo trwy’r gerddoriaeth.”

Effaith Therapi Cerdd

Gyda Therapi Cerdd yn ffordd effeithiol a chyflym o ddysgu, gall rhieni neu ofalwyr barhau efo’r gwaith adref.

“Roeddwn yn gallu gwneud awr o Therapi Cerdd gyda’r plentyn a’r prif ofalwr,” meddai wedyn.

“I greu’r un un impact heb y gerddoriaeth, byddai hwnna’n cymryd pedair awr o weithio gyda’r plentyn heb y gerddoriaeth, oherwydd mae gyda chi raglenni fel Sun Rise, sy’n gweithio mewn ffordd debyg iawn ond heb y gerddoriaeth.

“Maen nhw’n gwneud o am dair pedair awr ar y tro i gael yr un impact.

“Roeddwn i’n ei wneud o am awr yn yr wythnos, ac wedyn yn gofyn i’r rhieni barhau â’r patrymau o chwarae oedd yn datblygu adref.”

Mae hynny hefyd yn dysgu’r plentyn fod modd dod o hyd i’r un syniad mewn sawl lle, ac nid dim ond o fewn y sesiynau Therapi Cerdd eu hunain, meddai.

“Pan maen nhw’n dechrau cyfathrebu maen nhw’n trio syniadau eraill allan.

“Roeddwn yn gweld y byddwn yn datblygu efallai tri syniad, dywedwch – cerdded, stopio, gorwedd.

“Mewn blwyddyn, efallai y byddai hwnna wedi datblygu’n ddeg, pymtheg, ugain o syniadau yn cael eu hamrywio – syniadau bach.”