Mae cyn-arweinydd Plaid Cymru wedi gofyn pa asesiad mae’r Prif Weinidog wedi’i wneud o’r manteision o gyflwyno dyletswydd ddinesig i bleidleisio mewn etholiadau Cymreig.

Daeth sylwadau Adam Price yn ystod Cwestiynau’r Prif Weinidog heddiw (dydd Mawrth, Mehefin 27).

“Mae 26 o wledydd wedi cyflwyno dyletswydd ddinesig i bleidleisio – Gwlad Belg ac Awstralia yn eu plith – lle mae’r canran sy’n pleidleisio dros 90% yn gyson,” meddai Aelod Plaid Cymru o’r Senedd dros Ddwyrain Caerfyrddin a Dinefwr.

“Pe gallai Cymru efelychu’r lefel honno o gyfranogiad mewn etholiadau, byddai’n trawsnewid ein democratiaeth.

“A yw’r Prif Weinidog, gyda’r Comisiwn Cyfansoddiadol a gyda Bil Diwygio’r Senedd ar y gweill, yn cytuno bod hwn yn amser delfrydol i ni gael y ddadl hon yng Nghymru?

“Ac a fyddai’r llywodraeth yn fodlon ystyried comisiynu darn o waith ar brofiad rhyngwladol gan Gomisiwn Polisi Cymru yn edrych ar y dystiolaeth, fel rhan o’r prosiect sy’n cael ei gychwyn gan y Cwnsler Cyffredinol sy’n edrych i iechyd ein democratiaeth yma yng Nghymru?”

‘Nawr yw’r amser’

Wrth ymateb yn y Siambr, dywedodd Mark Drakeford ei fod yn diolch i Adam Price “am ofyn y cwestiwn pwysig yma”.

“Rydym wedi ymrwymo i leihau’r diffyg democrataidd yng Nghymru drwy ddiwygio gweinyddiaeth etholiadol, ehangu mynediad i etholiadau, ac annog cyfranogiad yn ein democratiaeth,” meddai.

“Yn fy marn i, cyn cyflwyno dyletswydd ddinesig ffurfiol, byddai angen i bobol Cymru gefnogi’r newid hwnnw trwy broses faniffesto.

“Nawr yw’r amser i ddechrau cael y ddadl hon oherwydd bydd y Bil yn dod gerbron y Senedd yn yr hydref ac mae’r gwaith yn parhau gyda phobol eraill hefyd.

“Gallaf drafod gyda’r Cwnsler Cyffredinol yr achos dros fwy o ymchwil i’n helpu ni yma yng Nghymru i gael y ddadl honno.

“Ond, fel y dywedais yn yr ateb gwreiddiol, i mi – dydw i ddim yn sôn am fy marn bersonol – ond os ydyn ni’n mynd i symud tuag at system lle rydyn ni’n mynd i osod dyletswydd ddinesig ffurfiol ar bobol, bydd angen i ni gael y ddadl, nid yn unig yma [yn y Senedd], ond gyda phobol yng Nghymru drwy’r broses o greu maniffesto a mynd ag e at bobol i weld beth maen nhw’n ei feddwl.

“Ond nawr yw’r amser i gael y ddadl honno, ac mae Adam Price wedi ei chodi mewn ffordd bwysig y prynhawn yma.”

Cynllun peilot neu dreial

Ymunodd Ken Skates â’r sgwrs gan ddiolch i Adam Price hefyd, gan ychwanegu ei fod yn “cytuno’n llwyr”.

“Brif Weinidog, rwy’ hefyd yn croesawu’r cynnydd gwych y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran cryfhau ein democratiaeth – yn enwedig o ran rhoi’r hawl i bobol ifanc 16 ac 17 oed bleidleisio,” meddai.

“Mae hyn yn hollol wahanol i’r hyn sy’n digwydd dros y ffin gyda Thorïaid y Deyrnas Unedig sy’n ei gwneud hi’n anoddach pleidleisio.

“Yn wir, gwrthodwyd yr hawl i tua 14,000 o bobol bleidleisio yn etholiadau diweddar Lloegr.

“Prif Weinidog, a fyddech chi’n cytuno y gallai pleidleisio gorfodol arwain at gyfranogiad torfol fel nad ydym erioed wedi’i weld o’r blaen o ran cyfranogiad democrataidd poblogaeth Cymru?

“Ac ydy Llywodraeth Cymru wedi ystyried cynllun peilot neu dreial yng Nghymru?”

Ymateb Mark Drakeford

“Mae’n llygad ei le mai polisi’r Llywodraeth hon, gyda chefnogaeth eraill yn y Siambr hon, yw annog cyfranogiad yn hytrach na chychwyn ar bolisi o atal pleidleiswyr,” meddai Mark Drakeford wrth ymateb.

“Rydym wedi gweld canlyniadau etholiadau lleol Lloegr, lle gwrthodwyd y gallu i filoedd o bobol a oedd am bleidleisio oherwydd mesurau a ddisgrifiwyd gan Jacob Rees-Mogg yn fy marn i fel ymgais syml i gerrymandering.

“Wel, dyna oedd hi erioed, ac roedd hynny’n cael ei ddatgelu’n gadarn gan y gweinidog oedd yn gyfrifol am y mesurau hynny tra roedd yn y swydd.

“Cyfranogiad gorfodol – roedd hynny’n wahaniaeth pwysig a wnaeth Ken Skates, Llywydd.

“Does neb y dadlau – dydw i ddim wedi clywed pobol yn dadlau – am ei fod yn orfodol i bobol bleidleisio.

“Mae’n gyfraniad gorfodol.

“Gallwch droi fyny ac ysgrifennu ’dim un o’r uchod’ ar y papur pleidleisio.

“Y weithred o gymryd rhan fel arwydd o’ch dyletswydd ddinesig yr ydym yn ei thrafod yma.

“Bydd cyfle pellach i’r Aelodau ei drafod eto yfory, ac mae’r syniad o dreial neu beilot yn rhywbeth sy’n werth edrych arno yn fy marn i.

“Pe byddech chi’n cael newid y raddfa hon, byddech chi eisiau i rywfaint o dystiolaeth leol yn ogystal â rhyngwladol dynnu ymlaen, ac rwy’n gobeithio y bydd y syniad hwnnw’n cael ei ddatblygu ymhellach yn y ddadl brynhawn yfory.”