Ifan Morgan Jones sy’n gofyn pam bod y ddwy brif blaid yn benderfynol o gael fersiwn newydd o arfau niwclear Trident …

Ddoe fe lansiodd y Democratiaid Rhyddfrydol eu maniffesto, ac un addewid wrth graidd y ddogfen oedd cael gwared ar Trident. I bawb sydd heb fod yn gwybod y cefndir (neu wedi bod yn byw mewn lloches niwclear ers y Rhyfel Oer) mae Trident yn rhan canolog o raglen arfau niwclear yr Deyrnas Unedig. Rywle allan yn y moroedd o’n cwmpas ni mae yna bedair llong danfor sydd â digon o le ar bob un i gario 160 ffrwydryn niwclear.

Ar ôl yr Etholiad Cyffredinol fe fydd y llywodraeth – coch, glas, oren neu wyrdd (o ychwanegu melyn) – yn gorfod penderfynu a ydyn nhw’n mynd i adnewyddu rhaglen Trident o 2025 i 2050. Mae’r rhaglen eisoes wedi costio tua £15 biliwn, ond mae yna amcangyfrif y gallai adnewyddu Trident gostio hyd at £76 biliwn.

Yn amlwg mae yna gymhelliant ariannol yn ogystal â heddychlon er mwyn peidio ag adnewyddu. Gyda’r dasg o dalu y diffyg ariannol anferthol o’n blaen, byddai safio £76 biliwn, neu hyd yn oed hanner hynny, yn ddechrau eithaf da.

Er gwaethaf hynny, mae’r ddwy brif blaid, y Toriaid a Llafur, wedi dweud yn eu maniffestos yr wythnos diwethaf eu bod nhw’n benderfynol o gynnal Trident.

Un peth a allai newid eu meddyliau nhw ydi bod arfau niwclear yn dechrau mynd allan o ffasiwn, yn enwedig ers i Barack Obama ennill arlywyddiaeth yr Unol Daleithiau. Echdoe fe wnaeth 47 gwlad arwyddo cytundeb yn Washinton er mwyn rhwystro deunydd niwclear rhag mynd i ddwylo terfysgwyr.

Yr wythnos diwethaf fe arwyddoddBarack Obama gytundeb gydag Arlywydd Rwsia, i dorri nifer eu harfau niwclear o tua 2,200 i tua 1,500.

Y nod oedd gyrru neges glir at wledydd fel Iran a De Korea, sy’n ceisio datblygu eu harfau niwclear eu hunain:  “Mae’r byd yn dechrau troi cefn ar arfau niwclear. Datrys pethau mewn modd heddychlon yw’r ffordd ymlaen.”

Ond cytundeb symbolaidd oedd hwn yn fwy na dim, a does yrun wlad wedi awgrymu o ddifri eu bod nhw’n mynd i roi’r gorau i’w harfau niwclear.  Oes yna wahaniaeth mewn gwirionedd rhwng 2,200 a 1,500 o arfau niwclear? Y gwahaniaeth rhwng ambell i chwilen neu’i gilydd yn byw i adrodd y hanes.

Mae’r un pwynt yn gymwys yn achos arfau niwclear Prydain. Oes angen llongau tanfor arnom ni gyda’r gallu i gario 160 ffrwydryn yr un? Fel y dangosodd  Hiroshima yn Japan, mae un bom niwclear fel arfer yn ddigon i brofi pwynt. Mae mynd ar ol Nagasaki wedyn yn ‘overkill’ ym mhob ystyr o’r gair.

Yn Trident mae gan Brydain y gallu i chwythu pob prifddinas yn y byd yn ulw, dair neu bedair gwaith. Dan ba amgylchiadau fyddai’r fath beth yn cael ei ystyried?

Mae’n drawiadol nad oes un pwer niwclear erioed wedi ymosod ar un arall. Hyd yn oed gelynion chwyrn fel India a Phacistan. Y pwynt yw bod un arf niwclear – yr arf ataliol eithaf – yn ddigon i gadw rywun draw.

Hyd yn oed wrth roi dadleuon moesol o’r neilltu mae’n anodd cyfiawnhau adnewyddu Trident ynwyneb y diffyg ariannol. Mae’n wastraff. Er ei bod hi’namlwg bod y Toriaid a’r Blaid Lafur eisiau dangos eu bod wedi ymroi i amddiffyn Prydain ar drothwy Etholiad Cyffredinol, ar ôl Mai 6 bydd angen gofyn cwestiynau go iawn ynglyn â beth allwn ni ei fforddio. Dyw Prydain ddim yn gymaint o bwer mawr rhyngwladol ag oedd o a dyw faint bynnag o arfau niwclear ddim am newid hynny, yn enwedig os oes gan bawb arall nhw hefyd.

Byddai un llong danfor gyda 160 taflegryn niwclear arno yn gwneud y tro, siawns. Neu un bom niwclear, hyd yn oed. Fe wna’ i wirfoddoli i’w gadw yn yr ardd gefn os ydyn nhw’n cytuno i roi’r gorau i’r gweddill.