Mae’r darn “Treachery of Images” / ‘Brad Delweddau’ gan Magritte yn arbennig o ddefnyddiol i gysyniad pwysig arall mewn ieithyddiaeth a strwythuriath : sef yr arwyddydd a’r arwyddiedig.

Nid pib na chetyn sydd yn y darlun ond, yn hytrach, ddelwedd sydd I fod i gynrychioli’r syniad.  Felly arwyddydd ydyw.

Y cetyn ei hun yw pib ‘Grandad’; a oedd yn byw ger y Fenni, bro magwraeth Raymond Williams.  Dyna’r arwyddiedig yn y cyfystyr yma felly.

Mae’r un peth yn wir am iaith: confensiwn sy’n pennu taw geiriau y gellid eu hyngan yw’r siapau yma ar y dudalen hon; maent yn arwyddyddion ystyr.  Yr arwyddiedig yw’r cetyn ei hun yn lolfa tad fy mam; ‘cetyn’ yw’r arwyddydd y mae’r iaith Gymraeg wedi ei ddethol i gynrychioli’r syniad yna.

Mae’r hollti yma o gysyniadau a oedd yn ganolog i waith ieithyddol Ferdinand de Saussure yn hollol arwyddocaol o strwythuriaeth; sef yr angen i ystyried pob dim yn ei gynefin; syniad hollol groes i bwysigrwydd “y testun” mewn gwacter a oedd mor gyffredin yn astudiaeth feirniadol ‘Oxbridge’ cyn yr Ail Ryfel Byd.

Efallai taw fy nghysylltiad teuluol â’r Fenni sy’n fy nenu o hyd at waith Raymond Williams, un arall o unigolion hollbwysig y maes llenyddol yn fyd-eang.

‘It’s just as often an unmitigated flow to prevent other things being said,’ oedd ei sylw ynglŷn â ffurf iaith lafar pobl Cymru.

Y peth sydd heb ei ddweud

Mae’r syniad o arwyddocâd yr hyn sydd heb gael ei drafod yn bwysig hefyd yng ngwaith Stuart Hall, ysgolhaig modern sy’n llais cadarn ar lenyddiaeth yn y byd ôl-fodern.

Mae Hall yn ceisio dehongli gwaith Foucault mewn modd cadarnhaol er mwyn wynebu rhai o’r cysyniadau mwyaf allweddol (ond mwyaf anodd i’w  ddatgymalu) mewn bywyd; megis hunaniaeth – sydd, o fy nealltwriaeth i o’i gampwaith Questions of Cultural Identity (1996), yn awgrymu ein bod yn diffinio ein hunain drwy’r hyn yr ydym yn ei wrthwynebu.

Ydy hi’n ddigonol felly i Gymry i ddilyn y patrwm yma, ac i fod yn fodlon ar beidio â bod yn Saeson?

Mae unrhyw ddiffiniad yn gallu bod yn rhy gaeth; fel mae Raymond Williams yn ysgrifennu yn ei stori fer ‘Drugs’ : “But where does the South end and the South-West begin?”

Felly hefyd lliwiau; theori digon mympwyol yw hi sut y mae’r sbectrwm lliw yn cael ei rannu i saith prif liw; pwy sydd i ddweud ble mae gwyrdd yn gorffen a glas yn dechrau?  Hynny’n arbennig o ystyried ein bod ni’r Cymry Cymraeg yn ‘gweld’ fod porfa yn ei llawn dwf yn “laswellt”.

A fyddai’r gallu hynny’n ein diffinio’r un mor hawdd â’n hiaith a’n diwylliant? Neu ai’r iaith ei hun sy’n creu ein meddylfryd?

Gwaith cartre – Cymraeg neu Saesneg?

Mae Stuart Hall o’r farn bod cymdeithas yn cael ei chreu oherwydd y pethau sydd gennym yn gyffredin (Hall, 1996 t.2), a dyna fydd nod fy mhrosiect eleni; sef creu cymuned arlein sy’n gwerthfawrogi cerddoriaeth a dawns traddodiadol Gymreig.

Wrth ysgrifennu’r dadansoddiad hwn, rydw i wedi sylwi fy mod i’n aml yn cyfeirio at wledydd aml eu hiaith : Magritte o Wlad Belg a thad y cysyniadau ieithyddol canolog ei hun Ferdinand de Saussure o’r Swisdir. Raymond Williams o Gymru.

Nid cyd-ddigwyddiad yw hyn i mi. Yr eithriad felly yw’r Ffrancwr Foucault, unigolyn sy’n cydnabod rhwystredigaethau iaith yn ei waith, ond efallai nid gallu ein natur ddynol i ddefnyddio amlieithrwydd i oresgyn problemau cyfathrebu.

Un pwnc llosg sydd gennym yn y byd addysg yng Nghymru yw’r drafodaeth ynglŷn ag ym mha iaith y dylid cyflwyno gwaith cartref plant ysgol gynradd, lle mae’r plenty yn dod o aelwyd Saesneg.

Gall ddealltwriaeth plentyn ysgol o’i gwaith ddyfnhau a chynyddu drwy’r broses o esbonio’r gwaith mewn iaith arall, a gall rhiant wella ar ei sgiliau iaith Gymraeg yn y senario yna hefyd.

Eto mae yna densiwn; yn ddelfrydol o safbwynt addysgiadol, dylai’r gwaith cartref fod yn uniaith Gymraeg, ond o safbwynt y rhiant (ac o safbwynt croesawu dysgwyr), efallai y dylai’r gwaith cartref fod ag esboniad Saesneg – ond a fyddai hynny yn peryglu torri ar draws y cyfathrebu pwysig rhwng y plentyn a’r rhiant?

Cytunaf â David Harris sy’n ysgrifennu yn ei lyfr Society of Signs (1996) fod yna angen nawr i greu ffurf newydd o “linguistic analysis” ‘ôl-Foucaultaidd’ er mwyn mynd i’r afael â natur y ffurfiau diwylliannol sy’n tra-arglwyddiaethu heddiw, er mwyn tawelu ein diddordebau a’n pryderon i’r dyfodol (Harris 1996 t.75).

Cytunaf hefyd gyda’i hoffter o theori (ôl- ôlfodern?) Lotringer mae’n defnyddio i gloi ei gasgliadau am y thema hon yn yr un gyfrol (Harris 1996 t.81) :‘when theory completes itself…that’s when it disappears.’

Yn fy marn i, dylid cofio taw mentro i fro aml-ieithrwydd, ac nid i’r Fro Gymraeg, yw rhodd yr iaith Gymraeg i’r unigolyn ac yn sicr, o safbwynt addysgiadol, mae dwyieithrwydd ac aml-ieithrwydd felly’n gefnogol o sgiliau mewn meysydd eraill, boed hynny’n fathamategol neu gerddorol.

Wrth weithio ymhellach ar fy mhrosiect, bydd y cysyniad yma, taw aml-ieithrwydd ac nid o reidrwydd Cymreictod sy’n hollbwysig i bobloedd y byd yn cyfiawnhau’r angen masnachol i greu llwyfan aml-ieithog i’r byd am Gymru a’i diwylliant cyfoethog.