Mae swyddog sydd yn gweithio ym maes dementia yng Ngwynedd wedi dweud fod gwell gwasanaeth i unigolion a theuluoedd sy’n cael eu heffeithio wedi arwain at lai o stigma ynglŷn â’r cyflwr.

Dywedodd Emma Quaeck, rheolwr Dementia Actif Gwynedd fod pobl yn fwy parod i siarad am ddementia erbyn hyn oherwydd y cymorth sydd ar gael yn eu cymunedau.

Mae cynllun Dementia Actif Gwynedd wedi bod yn rhedeg ers bron i naw mlynedd sy’n cynnig gweithgareddau corfforol a chymdeithasol i gefnogi unigolion sy’n cael eu heffeithio â’r cyflwr.

Mae’r cynllun yn agored i’r rhai sydd wedi cael diagnosis o ddementia, yn aros am ddiagnosis ond hefyd ar gyfer y gofalwyr di-dâl a’r teuluoedd sy’n eu cefnogi ar hyd Gwynedd.

Dementia Actif Gwynedd

Sefydlodd Emma Quaeck Dementia Actif Gwynedd wedi i’w mam gael diagnosis o’r cyflwr yn 2008.

Erbyn hyn, mae gan Dementia Actif Gwynedd 16 o ddosbarthiadau ar draws y sir ac, mewn wythnos, mae’r tîm yn gweld o gwmpas 170 o bobl mewn canolfannau cymunedol neu hamdden.

“Mae’r [dosbarthiadau] yn agored i bobl sydd wedi’u heffeithio efo dementia ond hefyd i bobl hŷn sydd jyst isio’r lefel yna o ymarfer a chymdeithasu.

“Ryw hanner o’r [170 o bobl] sydd efo dementia ac wedyn mae’r gweddill yn bobl sy’n hŷn ac ella fod ‘na ddim pethau yn eu cymuned nhw lle maen nhw’n gallu mynd i gael panad a ballu.

“Y lefel o ymarfer sy’n dda, maen nhw’n licio hynny, dydi o ddim yn rhy anodd.

“Rydan ni hefyd yn gwneud digwyddiadau arbennig, dan ni’n trio bod yn reit greadigol a gadael i bobl gael go ar wneud pethau gwahanol,” meddai Emma Quaeck wrth golwg360.

Yn eu hymdrechion i amrywio eu gweithgareddau, mae Dementia Actif Gwynedd wedi cydweithio ag Amgueddfa Cymru yn Llanberis yn ddiweddar ac yn cynnal teithiau i wahanol leoliadau lleol.

Mae hyn yn gyfle i gynnig rhywbeth i’r aelodau edrych ymlaen ato, yn ôl Emma.

Pobl ‘yn fwy agored i drafod dementia erbyn hyn’

Mae’r cynllun yn mynd o nerth i nerth ers ei sefydlu gyda’r niferoedd sy’n mynychu wedi cynyddu’n fawr ar hyd y blynyddoedd.

Mae Emma yn credu fod hyn yn deillio o’r ffaith fod pobl yn tueddu i siarad yn agored am ddementia yn amlach y dyddiau hyn.

“Pan wnaethon ni gychwyn [Dementia Actif Gwynedd], roedd o’n rili anodd cael pobl i ddod achos doedden nhw ddim isio cael eu cysylltu efo rhywbeth oedd yn dweud ‘dementia’ arno fo.

“Erbyn rŵan, mae pobl dipyn bach mwy parod i siarad ac isio mynd i lefydd lle maen nhw’n gallu cael cefnogaeth,” meddai Emma.

Prin iawn oedd y cymorth oedd ar gael pan gafodd mam Emma ddiagnosis o ddementia.

Aeth Emma ati i sefydlu Dementia Actif Gwynedd, a’i gweledigaeth ar y pryd oedd sicrhau fod llefydd ar gael o fewn y gymuned i unigolion gymryd rhan mewn gweithgareddau yn ogystal â chodi ymwybyddiaeth o’r cyflwr.

“Dw i’n cofio [mam] yn cael y diagnosis ac wedyn mi oeddet ti’n cael dy adael i just get on with it.

 “Ond erbyn hyn, mae ‘na lot fwy o gefnogaeth a dan ni fel Dementia Actif yn gweithio yn agosach efo Llwybr Cymorth Cof [corff sy’n rhoi cymorth i bobl gyda dementia neu sy’n poeni am eu cof] ac yn y blaen i gefnogi pobl ddim jyst efo ymarfer corff ond efo llefydd maen nhw isio mynd i gael mwy o wybodaeth i’w wneud efo dementia.

“Mae’r gwasanaeth lot gwell a dw i’n meddwl oherwydd hynny, mae’r stigma yn dechra’ mynd. Mae pobl yn siarad mwy ac mae ‘na fwy o bethau yn y gymuned.

“Mae ein Facebook ni yn llawn o’r pethau dan ni’n ei wneud felly mae pobl yn gallu gweld rŵan beth mae pobl efo dementia yn gallu ei wneud.

“Byddai mam wedi bod wrth ei bod yn gwneud hwn achos mi oedd hi’n rili sporty ond jyst heb gael y cyfle i wneud dim byd.

“Er, mae’r stigma dal yna weithiau, efallai fod pobl yn poeni am eu cof ac yn ofn mynd i ffeindio allan mwy ac felly’n ofn mynd at y doctor.

“Felly dan ni’n trio codi ymwybyddiaeth os dydyn nhw ddim cweit yn teimlo’n iawn, eu bod nhw’n mynd i weld y doctor achos gallai fod yn rhywbeth arall. Ond os mai dementia ydy o, maen nhw’n gallu cael y gefnogaeth yn gynt wedyn,” meddai Emma.

Pwysig ‘ymestyn y cymorth i ofalwyr a theuluoedd’

Mae’n hollbwysig fod Dementia Actif ar gael i ofalwyr a theuluoedd yn ogystal, yn ôl Emma gan eu bod hwythau hefyd yn gallu wynebu sefyllfa anodd.

Mae’r cynllun yn ceisio darparu cymorth i’r rhai sy’n ceisio delio gyda chyflwr sy’n “gymhleth” ac mae’n gyfle gwych i ofalwyr rannu eu profiadau gyda rhai sy’n deall meddai Emma.

“Dw i’n rhedeg grŵp ar-lein efo gofalwyr di-dâl ac mae’r sesiwn yn anhygoel. Dw i’n gwybod fod pobl yn teimlo’n saff i siarad ag i fod yn hollol agored am sut maen nhw’n teimlo.

“Ac os ydyn nhw’n cael problem efo rhywbeth, mae un o’r gofalwyr sydd wedi bod trwy’r un peth yn gallu rhoi’r atebion iddyn nhw.”

Y Gymraeg yn angenrheidiol

 Mae holl staff tîm Dementia Actif Gwynedd yn rhugl yn y Gymraeg neu’n dysgu ac yn cynnig gwasanaeth dwyieithog.

Mae Emma yn credu’n gryf fod pawb yn haeddu derbyn gwasanaeth drwy gyfrwng yr iaith y maen nhw eisiau.

“Fel mae pobl yn cael dementia, weithiau maen nhw’n gallu colli’r Saesneg ac yn mynd yn ôl i’w mamiaith nhw, felly mae [rhyngweithio yn Gymraeg] yn rili, rili pwysig.”