Drama gonfensiynol am ryw yn plesio

Llun: Gwefan Living Pictures
Non Tudur sy’n adolygu drama David Mamet, Sexual Perversity in Chicago…

Echdoe, cefais un o’r nosweithiau brafiaf erioed yn y theatr. Drama gyfoes, ag iddi blot ac actio da, sgript ddeheuig, a digon o athronyddu am y cyflwr dynol i droelli cogiau’r meddwl am sawl diwrnod.

Digwydd bod, roedd y dramodydd dan sylw wedi ennill gwobr Pulitzer ac Oscar am ei waith sgrifennu i’r theatr ac i fyd ffilm. Enw David Mamet oedd wedi denu, nid yr enw brawychus o risqué, Sexual Perversity in Chicago – er rhaid cyfaddef bod hwnnw wedi codi chwilfrydedd. Wrth sgwrsio ag un o’r actorion ar ôl y cynhyrchiad, dywedodd efallai bod enw’r ddrama hon yn cadw ambell un draw.

Cwmni bach Cymreig Living Pictures (ar y cyd â Cegin Productions) sy’n gyfrifol am addasu drama David Mamet o 1976. Cwmni un o gyfarwyddwyr amlycaf Cymru, Elen Bowman, a’i gŵr, y Gwyddel Robert Bowman, yw Living Pictures.

Robert ei hun sy’n chwarae un o’r pedwar cymeriad, Bernie – ryw hwrdd o ddiotwr boliog, sy’n dwyn y sioe (er gwaetha’r olygfa ofnadwy o letchwith honno lle mae’n cyflawni gweithred aflednais).

Comedi tywyll yw hi, ychydig dros awr o hyd, wedi’i gosod yn Chicago yn y 1970au, yn edrych ar berthnasau rhwng ffrindiau a’u hymdrechion anobeithiol i ddod o hyd i gymar. Mae dadleuon a straeon digri’ Bernie am ferched yn codi gwên drwy’r ddrama, ond wrth gwrs mae’r jôcs ‘diniwed’ yma am fronnau a ‘snatch’ yn ymylu ar y truenus a’r peryglus – ac yn ein hatgoffa bod agweddau fel hyn yn dal i fodoli heddiw, a phornograffi yn llawer haws i’w gaffael nag yn ’76.

Yn anffodus, mae Bernie â’i gulni yn dylanwadu’n drwm ar ei fêt di-niw o’r gwaith, Danny (Ioannis Sholto) sy’n ceisio’i orau glas i gynnal perthynas â Deborah, darluniwr deallus a phert. Oddi wrth Deborah y daeth un o linellau gorau’r ddrama, i’r ffraeo rhyngddi hi a Danny boethi, a mynd y tu hwnt i reolaeth: ‘You’re trying to understand women and I’m confusing you with information! What are you feeling? Tell me what you’re feeling. Jerk.’

Rhaid canmol y ddwy actores – Lizzie Rogan fel Deborah a Claire Cage fel Joan, yr athrawes arswydus o chwerw – am eu perfformiadau.

Weithiau, jest weithiau, mae hi’n beth braf ofnadwy cael gwylio drama draddodiadol ‘go iawn’, strêt – heb drapîs na thafluniad nag iPad yn agos, er mor ddiog y bo hynny mewn ffordd. Mae hi’n bwysig i ni wthio ffiniau o ran cyfrwng y theatr, ac i’r gynulleidfa brofi gwefr newydd, ond weithiau mae eisiau i ni glywed gwaith lle mae’r geiriau yn gwneud yr acrobatics ac nid y cynhyrchu.

Mae sgript dda yn gallu gwneud yr ymdrech i fentro ar noson oer i’r theatr yr un mor foddhaus â darllen chwip o nofel gyhyrog o flaen y tân adre.

A’r prif beth yr oedd rhywun yn ei feddwl oedd ymhle mae dramodwyr geiriol da fel Mamet yn y Gymraeg, heddiw? Brysied y Dafydd James nesaf.

Braf yw clywed canmol cynnar ar gyfer Dyled Eileen – drama Angharad Tomos ar gyfer Theatr Genedlaethol Cymru i gofio am aberth fawr Eileen Beasley dros yr iaith, a ddechreuodd ar ei thaith yn Llanelli nos Fawrth. Rhian Morgan sy’n chwarae rhan Eileen Beasley, ‘mam gweithredu uniongyrchol.’

Roedd yna rai oedd yn credu y dylai cynhyrchiad diwethaf y Theatr Genedlaethol – Y Bont – fod wedi bod yn ddrama “go iawn” gonfensiynol ei ffurf, ond eto wedi’u plesio gan fentergarwch Arwel Gruffydd a’r criw ar y diwrnod.

Mae Dyled Eileen yn gyfle i’r rheiny ohonoch sydd am ddychwelyd i glydwch theatr gonfensiynol am y tro, ac eistedd lawr am awr neu ddwy mewn tywyllwch, a chanolbwyntio ar eiriau a syniadau.